Direct naar artikelinhoud
Schijnzelfstandigheid

Prijsvechten over de rug van de piloot

Ryanair geeft zo’n driekwart van zijn piloten geen arbeidsovereenkomst, maar huurt ze in als zzp’er. De piloten op de foto komen niet in het verhaal voor.

Via een Iers bedrijfje en een Britse bemiddelaar wekt Ryanair de indruk dat hun piloten zzp’ers zijn, aldus de Vereniging Nederlandse Verkeersvliegers. Zo hoeft de maatschappij bij ziekte bijvoorbeeld niets te betalen.

Blauwe luchten doorkruisen, verblijven in exotische landen, samenwerken met een hecht team. Voor afgestudeerde piloten is het een droom. Zo ook voor Nik, een twintiger die zich voor anderhalve ton in de schulden heeft gestoken om zijn vliegopleiding te betalen.

Ik had wel gehoord dat ik zou worden ingehuurd als een soort zzp’er, maar het was allemaal nog veel complexer dan ik had gedacht
Nik

Maar als Nik na een paar jaar wachten eindelijk een baan vindt als piloot voor budgetmaatschappij Ryanair, krijgt de droom al snel trekken van een nachtmerrie. Nik wil over zijn ervaringen praten met Trouw, maar durft dat alleen te doen onder een andere naam, omdat hij bang is voor repercussies van Ryanair.

Pas nadat Nik op eigen kosten nog een extra brevet heeft gehaald voor het specifieke vliegtuig waarin hij zal gaan vliegen, ziet hij voor het eerst het contract dat hij moet tekenen om voor Ryanair te vliegen. Hij verbaast zich over het ingewikkelde papierwerk dat hij moet invullen. Ryanair neemt Nik niet in dienst als werknemer, maar huurt hem in. Niet direct, maar via een omweg. “Ik had wel gehoord dat ik zou worden ingehuurd als een soort zzp’er, maar het was allemaal nog veel complexer dan ik had gedacht.”

Belasting

Het werkt als volgt: Nik wordt als een van de directeuren aangesteld van een Iers bedrijfje, een zogeheten limited. Het bedrijfje heeft ook een aantal andere directeuren; eveneens piloten. Dit bedrijfje en Nik sluiten samen een contract met een Britse bemiddelaar. In dit geval gaat het om het bedrijf Brookfield Aviation. Deze bemiddelaar krijgt opdrachten van Ryanair en huurt daarvoor Nik in via het bedrijf waar hij directeur van is. Ryanair betaalt de bemiddelaar, die op zijn beurt via een Ierse accountant het Ierse bedrijfje betaalt, waar Nik een van de directeuren is. Dat blijkt onder meer uit het uit contract van Nik dat Trouw in handen heeft.

Nik is niet de enige piloot die op deze manier wordt ingehuurd. Een meerderheid van de piloten van Ryanair werkt via een soortgelijke constructie, zegt Otjan de Bruijn, bestuurslid van pilotenvakbond VNV. “De arbeidsverhouding is zo complex om te voorkomen dat piloten worden gezien als werknemer. Ryanair doet dit om de arbeidskosten zo laag mogelijk te houden. Door te doen alsof hun piloten ondernemers zijn, hoeven ze hen niet door te betalen bij ziekte. Ook betalen ze geen andere werkgeverslasten, zoals pensioenpremie. En het stelt Ryanair in staat om zo weinig mogelijk belasting te betalen.”

De arbeidsverhouding is zo complex om te voorkomen dat piloten worden gezien als werknemer
Otjan de Bruijn, bestuurslid VNV

Naar schatting van de VNV werken er zo’n 400 Nederlandse piloten voor Ryanair, van wie 60 vanuit hun enige Nederlandse vliegbasis in Eindhoven.

Veel weg van loondienst

In werkelijkheid heeft de arbeidsverhouding veel weg van een betrekking in loondienst, zegt De Bruijn. “Een echte ondernemer heeft verschillende opdrachtgevers, maar deze piloten kunnen alleen voor Ryanair vliegen, omdat ze al hun wettelijk toegestane vlieguren door Ryanair worden ingeroosterd”, zegt De Bruijn van de VNV.

Voor de veiligheid is er door de EU een maximum aantal vlieguren ingesteld van 1000 uur in twaalf opeenvolgende maanden. “Ze hebben dus geen tijd om voor andere maatschappijen aan de slag te gaan. Bovendien vertellen piloten van Ryanair ons dat het vliegen voor anderen verboden is.”

Verder bepaalt Ryanair wat de basis van de piloten is, waar en wanneer ze vliegen. De Bruijn: “Het raadplegen van roosters en het regelen van vrije dagen gaat via hetzelfde systeem als voor piloten die wel in dienst zijn.”

Waarom de piloten akkoord gaan met de gang van zaken bij Ryanair? “Dat komt doordat er in Europa een overschot aan piloten is”, vertelt De Bruijn. “Het is vooral voor jonge piloten moeilijk om een baan te vinden.” Daarbij komt dat jonge piloten vaak zitten met schulden van meer dan een ton vanwege de vliegopleiding die ze hebben gedaan, vertelt De Bruijn. “En wie te lang niet vliegt, verliest zijn brevet. Al met al is de druk om vliegwerk te vinden hoog. Afwijkende contracten worden op de koop toe genomen.”

Veel nadelen

Na het tekenen van het contract wordt Nik gestationeerd op een basis in het buitenland. Tijdens de inwerkperiode heeft hij het erg naar zijn zin. Eindelijk doet hij waar hij al zo lang van droomt. Maar al gauw merkt hij dat het vliegen voor Ryanair veel nadelen heeft. Zo wordt hij alleen betaald voor de uren die op zijn rooster staan. Als er vertraging is, krijgt hij niets. Hij moet van Ryanair bepaalde periodes standby staan, maar daar staat geen vergoeding tegenover als hij niet wordt opgeroepen. Ook bij ziekte komt er geen geld binnen. Voor het uniform moet betaald worden. Het hoort er allemaal bij als je zelfstandig ondernemer bent, zo is de redenering van Ryanair.

Het is zelfs normaal om je midden in de nacht wakker te bellen. Ik ben bijvoorbeeld een keer om drie uur gebeld en een keer om vijf uur
Nik

Echt vrij voelt Nik zich nooit, want ook op vrije dagen kan Ryanair plotseling aan de telefoon hangen met de vraag of hij kan invallen. “Het is zelfs normaal om je midden in de nacht wakker te bellen. Ik ben bijvoorbeeld een keer om drie uur gebeld en een keer om vijf uur.” Met dit soort telefoontjes heeft Ryanair Nik ook wel eens gestoord tijdens de rustperiode die verplicht volgt na een bepaald aantal vlieguren. “Ze hebben een personeelstekort en dat merk je voortdurend.” Zelfs toen Nik ziek was, hing Ryanair aan de lijn. “Ze vroegen of ik kon werken, terwijl Ryanair wist dat ik van de medisch keuringsarts tijdelijk niet mocht vliegen.”

Het contact met Ryanair is onpersoonlijk en anoniem. “Als je vragen hebt over je rooster of als je een vakantie wil inplannen, moet dat allemaal via een systeem. Op vragen die je via het systeem kunt stellen, wordt zelden tot nooit gereageerd.” Het regelen van vakanties wordt het personeel erg moeilijk gemaakt. “Ik heb mijn vakantiedagen niet kunnen opmaken, omdat mijn verzoeken steeds werden afgewezen.”

Onder de wol

Ziekmelding gaat via de telefoon. “Het kan eindeloos duren voordat iemand je te woord staat. De mensen die je spreekt, lijken wel geïnstrueerd om onvriendelijk te zijn. Als je niet meewerkt of klaagt, wordt zelfs wel eens de hoorn op de haak gegooid. Bij een ziekmelding kreeg ik een keer te horen: ‘What’s your problem?’”

Ziek melden is voor eigen rekening en risico, maar wordt de piloot wel kwalijk genomen, vertelt Nik. Wie meer dan vier dagen verspreid over twaalf maanden ziek is geweest, wordt op het matje geroepen. “Toen ik iets meer dan vier dagen in een jaar ziek was geweest, moest ik langskomen om mij te verantwoorden. Er werd mij verteld dat mijn absentie een enorme impact had. Ze vonden het maar niets dat ik heen en weer reisde tussen Nederland en mijn thuisbasis. Dat moest ik maar niet meer doen, om ervoor te zorgen dat mijn weerstand beter werd.”

Om dit soort nare ontmoetingen met de hogere regionen te voorkomen, melden sommige collega’s van Nik zich niet ziek, ook al voelen ze zich niet goed

Om dit soort nare ontmoetingen met de hogere regionen te voorkomen, melden sommige collega’s van Nik zich niet ziek, ook al voelen ze zich niet goed, zegt Nik. Ook het feit dat er tijdens ziekte niet doorbetaald wordt, is een prikkel om niet onder de wol te kruipen als dat nodig is. Nik: “Dat is niet bevorderlijk voor de veiligheid.” De Bruijn vindt dit verontrustend. “De veiligheid is in het geding als piloten die werken als zzp’er zich gedwongen voelen door te werken, ook al zijn ze ziek.”

Reden tot zorg

Er is reden tot zorg als het gaat om de veiligheid en afwijkende arbeidscontracten in de luchtvaart. Onderzoek van de Universiteit Gent liet zien dat bijna 50 procent van de piloten die werken als zelfstandig ondernemer zich niet vrij voelt om van de instructies van de luchtvaartmaatschappij af te wijken als er bezwaren zijn vanwege vliegveiligheid, aansprakelijkheid of gezondheid. Kanttekening is wel dat slechts een zesde van de geënquêteerde piloten een afwijkend contract had.

De rechtbank Gelderland oordeelde onlangs in een zaak die door een piloot was aangespannen dat hij niet kon worden gezien als ondernemer, maar in feite in loondienst was bij Ryanair. Nik was niet de piloot die deze zaak aanspande.

Nik is niet de echte naam van de Ryanairpiloot. Uit vrees voor zijn opdrachtgever wil de piloot anoniem blijven. De gegevens van de Ryanairpiloot zijn bekend bij de hoofdredactie.

Reactie Ryanair

Trouw heeft de inhoud van de twee artikelen over Ryanair een week geleden via vragen en stellingen voorgelegd aan de vliegtuigmaatschappij, om het bedrijf de gelegenheid te geven te reageren. In een reactie op deze vragen kwam Ryanair met een brief, die op lang niet alle vragen een antwoord geeft. In de brief stelt de luchtvaartmaatschappij dat alle Ryanair piloten hun belastingen betalen in Ierland, omdat zij in vliegtuigen vliegen die geregistreerd zijn in Ierland. “Als Nederlandse piloten verplichtingen hebben onder de Nederlandse belastingwetgeving, dan zullen zij uiteraard een volledige teruggave ontvangen van de belastingen betaald in Ierland. Het maakt hierbij niet uit of zij direct in dienst zijn bij Ryanair of werkzaam als zzp’er.” Ryanair stelt geen kennis te hebben over gerechtelijke uitspraken in Gelderland die Ryanair betreffen. Het vonnis waar Trouw naar verwijst, betreft niet Ryanair, aldus de luchtvaartmaatschappij. De VNV stelt dat het in deze zaak om een piloot van Ryanair gaat. Volgens Ryanair is de VNV een vakbond die KLM-piloten vertegenwoordigt en geen Ryanair-piloten. “Wij gaan geen tijd of energie verspillen om de vele onjuiste stellingen van de VNV over Ryanairpiloten te corrigeren.”

Ryanair vindt de studie van de Universiteit Gent ‘waardeloos’, aangezien deze gebaseerd is op enquêtes die anoniem zijn afgenomen via internet.