Hoe zwaar is licht? De leukste vragen aan wetenschappers zijn nu gebundeld
Zullen we ooit met dieren kunnen praten? Wat komt er na democratie? De leukste vragen aan wetenschappers - en de antwoorden - zijn nu gebundeld.
De ‘stand van de Nationale Nieuwsgierigheid’ zo noemen de samenstellers deze bundel. Ze kozen uit 12.000 vragen die binnenkwamen sinds de Nationale Wetenschapsagenda twee jaar geleden een digitaal loket opende.
De vragen lopen uiteen van grappig, speels tot fundamenteel en zwaarwichtig: Wat zou er gebeuren als we een paar wolven loslaten in de Oostvaardersplassen? Kun je van gras melk maken zonder tussenkomst van een koe? Wat is sneller: het licht of een gedachte?
Wat zou er gebeuren als we een paar wolven loslaten in de Oostvaardersplassen?
Iedereen mocht vragen indienen. Wetenschappers deden het op grote schaal, alleen al om het eigen onderzoeksveld in de Agenda opgenomen te krijgen. Maar ook leken stuurden vragen, heel veel vragen, individueel en in clubverband.
Tot vreugde van de leiders van de Wetenschapsagenda, de Utrechtse hoogleraar Beatrice de Graaf en haar Amsterdamse collega Alexander Rinnooy Kan. Universiteiten en andere onderzoeksinstellingen en het bedrijfsleven moesten van het kabinet gezamenlijk de agenda opstellen. Critici vreesden vooraf dat het zo vooral een wensenlijstje van het bedrijfsleven of een opsomming van beleidsvragen zou worden. Maar dat is dus niet gebeurd.
Tekst loopt door onder afbeelding.
Een uitdaging
In hun inleiding tot de bundel, die begin volgende week in de winkel ligt, schrijven de twee hoogleraren: “Wetenschap is een sport, een uitdaging, een ambitie. Het is een droom, een spel, een hobby. Het is van groot belang, nut en noodzaak voor de Nederlandse economie. Maar het is ook gewoon van existentiële waarde, bijvoorbeeld voor het vormen van burgers, of voor het onderwijzen en opvoeden van kinderen.”
De meer dan honderd ‘leukste’ vragen krijgen in deze bundel een antwoord van gerenommeerde wetenschappers. Een voorlopig antwoord vaak, want er moet natuurlijk nog veel onderzoek naar worden gedaan.
Praten tégen dieren doen heel veel mensen, schrijven gedragswetenschapper Arjen van Alphen en hoogleraar kunstmatige intelligentie Catholijn Jonker, en er zijn honden die duizend woorden kunnen verstaan. Terugpraten kunnen die echter niet, tenminste niet in gesproken taal. Maar misschien zullen we ooit hun geurentaal ‘verstaan’.
Wetenschap is een sport, een uitdaging, een ambitie. Het is een droom, een spel, een hobby
De introductie van wolven in de Oostvaardersplassen zou het gedrag van de daar levende grazers veranderen, schrijft ecoloog Erik de Jong, en waarschijnlijk een rijkere plantenwereld doen ontstaan. Maar de wolf zal vooral het debat en het denken beïnvloeden over wat we ‘natuur’ vinden.
Een samenleving die de democratie moe is, kan twee kanten op, schetst politicologe Carolien van Ham: dictatuur of anarchie. Maar gelukkig is er nog een derde weg: een verbetering van de democratie. De vraag naar melk zonder koe, krijgt een mooie uiteenzetting van landbouwwetenschapper Johan Sanders over de sojamelk, inkuilen en efficiëntieverbetering in de landbouw. En de Nijmeegse filosoof Marc Slors legt uit dat hersenprocessen weliswaar tijd vergen, maar gedachten niet: die gaan dus sneller dan het licht.
‘Hoe zwaar is licht?’, luidt de titel van de bundel. En die vraag krijgt na een bondige en glasheldere uitleg van Einsteins relativiteitstheorieën door natuurkundige Robbert Dijkgraaf, een mooi antwoord: licht wordt weliswaar afgebogen door de zwaartekracht, maar heeft geen gewicht.
Tekst loopt door onder afbeelding.
Een comeback voor Pluto?
Pluto geeft niet op; de dwerg wil weer de planeet worden die hij ooit was. Hij staat zelf te ver van de aarde, zo’n 5 miljard kilometer, om zijn stem te laten horen, maar heeft hier zijn pleitbezorgers. Een groep Amerikaanse onderzoekers pleit voor een nieuwe definitie van het begrip ‘planeet’. Een definitie die Pluto weer zou insluiten, maar, tot afschuw van weer anderen, ook onze maan.
De mondiale astronomenorganisatie IAU besloot elf jaar geleden tot een strikte definitie van ‘planeet’ die Pluto zijn status kostte. Die gaat sindsdien door het leven als dwergplaneet. Echte planeten zijn er nu nog maar acht rond onze zon.
Een groep Amerikaanse onderzoekers pleit voor een nieuwe definitie van het begrip ‘planeet’
De Amerikaanse wetenschappers, verbonden aan onder meer de Johns Hopkins universiteit in Baltimore en de sterrenwacht in Arizona, stellen nu een simpele definitie voor, waarin een planeet een hemellichaam is dat kleiner is dan een ster en groot genoeg om door zijn eigen zwaartekracht een bolvorm te krijgen.
Die definitie brengt Pluto weer terug onder de planeten, maar bovendien nog eens honderd andere hemellichamen in het zonnestelsel, waaronder de maan van de aarde en manen van andere planeten.
De pleitbezorgers kennen de dwerg van nabij. Ze stuurden in 2006 een sonde naar Pluto, die daar twee jaar geleden langs scheerde. Omdat diens status inmiddels was verlaagd, kregen ze vaak de vraag waarom ze in vredesnaam een sonde naar een dwerg hadden gestuurd. En ze vrezen dat er in de toekomst ook geen budget meer voor zal zijn als dit Pluto’s status blijft.