Boze Witte Vrouw mengt zich nu ook in de strijd: 'De bom moet barsten'

De bom moet barsten, zegt Greetje Ploeger, 'zo simpel ligt dat'. Naast haar zit echtgenoot Johan, van wie ze steeds het woord overneemt. De Groningse wordt geïnterviewd door Nieuwsuur en ze wil graag vertellen waarom ze van plan is PVV te stemmen.

'Het was allemaal PvdA hier, maar er is geen werk meer, alles is weg,' zegt Johan.

Greetje: 'Nou, dan is PvdA toch ook weg.'

Johan: 'PvdA is ook weg hier.'

Greetje: 'Ja, echt wel.'

Kijk, die Trump vindt ze verschrikkelijk, als ze die ziet dan gaat ze helemaal verkrampt zitten, zo vies vindt ze die man. 'Wilders heeft daar wel wat van. Maar Amerika staat nu ook op zijn kop, hè?' Trump heeft de boel wel wakker geschud. 'Die kans moet Wilders ook hebben, die krijgt hij van mij.'

De rechts-populistische revolte heet er een van de boze witte man te zijn. Die voelt zich in de verdrukking gekomen door de migrant die zijn plek inpikt, door de elite die hem niet hoort maar wel dicteert in zijn doen en laten. Trumps 'forgotten... that will be forgotten no longer'; de aanhang van de zogeheten 'Männerparteien'. Met het boze-witte-mannenstempel wordt de opstandeling geduid, en wordt ook gepoogd hem onschadelijk te maken. Want een uitstervende soort hoef je niet te vrezen. Och, die domme alfa-aap, die morsige oude oom, wat hopeloos ouderwets. Toen Trumps grab 'em by the pussy-uitspraken uitlekten, zeiden bijna alle peilingen: die is de vrouwenstem kwijt en kan (hiep hoera!) inpakken.

En ja, vrouwen hielpen Clinton aan de popular vote. 54 procent van haar kiezers was vrouw, tegenover 42 procent van de Trump-stemmers. Maar wat bleek: liefst 53 procent van de witte vrouwen stemde Trump. The Donald heeft bovendien een keur aan vrouwen in zijn entourage (allemaal wit - er zitten momenteel meer zwarte mensen in Beyoncés baarmoeder dan in het Witte Huis, grapte Twitter al). Counselor to the President Kellyanne Conway, de eerste vrouw die als campagnemanager een presidentskandidaat het Witte Huis in hielp, muntte de term 'alternatieve feiten'. Samen met Hope Hicks (strategic comunications director) en Katie Walsh (deputy chief of staff) vormen ze een machtige driehoek van vrouwen rondom Trump.

Onlangs werd Julia Hahn, een protegé van de extreem-rechtse Witte Huis-ideoloog Stephen Bannon, aangesteld als special assistant van Trump. Hahn schreef eerder voor de extreem-rechtse site Breitbart en ze zou haar mentor Bannon, die zich ten doel heeft gesteld 'de staat te vernietigen', gematigd doen lijken. En vergeet Ivanka Trump niet, die haar papa raad geeft en verdedigt door dik en dun.

Ook op het Europese politieke toneel zijn rechtse vrouwen verschenen. Als boegbeeld van een partij, zoals Marine Le Pen van Front National en Frauke Petry (bijnamen: 'Adolfina' en 'die Führerin') van Alternative für Deutschland. In Denemarken stond Pia Kjærsgaard jarenlang aan het roer van de door haar opgerichte rechts-populistische Danish People Party. En in Hongarije schoof de rechts-nationalistische partij Jobbik - volgens critici ronduit neonazistisch - mensenrechtenadvocaat Krisztina Morvai naar voren als vertegenwoordiger in het Europees Parlement.

Ondertussen proberen populistische partijen het vrouwelijke electoraat voor zich te winnen. Zo verspreidde Le Pen deze maand vier miljoen exemplaren van een glossy brochure waarin ze zich richt op Franse vrouwen, die ze belooft te verdedigen als ze Frankrijks eerste vrouwelijke president wordt. In de glossy schetst ze een beeld van zichzelf als werkende moeder die in de wereld van mannen navigeert.

In Nederland presenteert Geert Wilders op een verkiezingsposter de twee vrouwen uit zijn 'top-3!' - Fleur Agema en Vicky Maeijer, hun gekrulde haren meisjesachtig over de schouders gedrapeerd. Ondertussen richtte Anita Hendriks, fractiemedewerker van de PVV in Brabant, eigenhandig AZC Alert op, een burgerplatform dat het verzet tegen asielzoekerscentra in gemeenten organiseert.

Hadden we even over het hoofd gezien dat ook de boze witte vrouw is opgestaan?

Dat we in Europa net als in de VS zo graag de term Angry White Male bezigen om de rechtse opkomst te verklaren, is op zichzelf niet vreemd, zegt socioloog Niels Spierings van de Radboud Universiteit. 'De eerste leiders van die partijen waren zo'n beetje allemaal mannen. Jean-Marie Le Pen, de Oostenrijker Jörg Haider, Wilders. En relatief trekken zij meer mannenstemmen dan andere partijen.' Uit kiezersonderzoek blijkt dat waar partijenbreed de verhouding mannelijke en vrouwelijke kiezers ongeveer 50-50 is, het aantal vrouwen onder de PVV-stemmers blijft steken rond de 43 procent. Nog steeds goed voor aardig wat zetels. Het zijn vrouwen als Greetje Ploeger, die in Nieuwsuur zei dat ze de bom wil zien barsten. Of die bezorgde moeder uit dat YouTube-filmpje die in het geweer kwam tegen een azc: 'Nu vechten wij voor de veiligheid van onze kinderen en worden wij weggezet als onnozele, domme en racistische ouders. We worden door de gemeente en het kabinet totaal niet serieus genomen.'

In de VS drijven ook andere motieven vrouwen in de handen van populistisch rechts. In 2010 maakte Stephen Bannon al een documentaire genaamd Fire From The Heartland, over de vrouwen die zouden zijn opgestaan als 'de onbedoelde consequentie van de liberale feministische beweging'. Het zijn Angry Mama Grizzlies, conservatieve moeders uit het Heartland, of het Amerikaanse Midwesten. Bekende rechtse vrouwen, zoals publiciste Ann Coulter en politica Michele Bachmann, vertellen wat hun allemaal 'hun keel in werd geschoven' - de wensen van big media, big money, en the New York people; de beleidsplannen van Obama. En hoe 'de cultuur' - Lady Gaga, Sex and the City - 'alles van vrouwen afnam dat ze zo sterk maakte: hun vrouwelijkheid, hun zedelijkheid.'

In grote lijnen lijkt de Angry White Woman veel op haar mannelijke pendant. Maar de seksistische praatjes van Donald Trump dan? De vrouwonvriendelijke maatregelen die hij al nam, zoals het terugtrekken van fondsen uit Planned Parenthood? Of de stem van het Front National tegen het vastleggen van de gelijkheid tussen mannen en vrouwen in Europa? Je kunt je afvragen of de boze witte vrouw niet ook een beetje tegen haar eigen belang in stemt.

Deskundigen menen dat dat van je 'belangconceptie' afhangt. Sowieso doen vrouwen niet aan vagina voting - zoveel is uit de Amerikaanse verkiezingen wel gebleken, zegt Liza Mügge, politicoloog bij de Universiteit van Amsterdam. 'En er is niet één type vrouw of één type belang. Een conservatief als Sarah Palin vond ook dat ze voor vrouwen opkwam en veel vrouwen herkennen zich daar wel in. Vrouwen zijn divers en hebben verschillende opvattingen over wat goed voor ze is.'

De witte vrouwenstem voor rechts-populisme wordt ook wel uitgelegd als een bewijs van white feminism: een feminisme dat zich beperkt tot de beslommeringen van de witte, gemiddelde middenklassevrouw. Het sluit daarmee vrouwen van culturele en religieuze minderheden uit - een racistisch feminisme, dat zegt: we geven wel om vrouwen, maar alleen om onze eigen vrouwen, op onze eigen manier. Dat Wilders pepperspray uitdeelde na de massale aanrandingen in Keulen, of de uitspraak die hij vorige maand deed over Nederlandse vrouwen die bang zouden zijn hun blonde haar op straat te laten zien, valt ook te interpreteren als staaltjes white feminism. Of als het gebruiken van een vrouwenrechtenargument voor een nationalistisch standpunt.

The Post Online-columniste Annabel Nanninga, 'nederislamcriticus en vrijheidsfundamentalist', ziet het anders. 'Het was heel dom van Wilders om het specifiek over blonde vrouwen te hebben. Dat geeft het een arisch, rassenachtig tintje. Maar met criticasters die zeggen dat vrouwenrechten worden gebruikt om te islambashen, ben ik het niet eens. Islam en feminisme sluiten elkaar uit, dat is voor mij een gegeven. En iedere vrijwaring in onze maatschappij van islamitische invloeden is vrouwvriendelijk.'

Nanninga was in december zelf in de VS en sprak daar Trump-stemmers. 'Die zeiden: we zien ook wel dat hij rare dingen doet en zegt, maar Hillary is geen optie. Ze zien daar ook een cultuurverandering op gang komen, voelen zich ongemakkelijk bij islam of terrorisme en stemmen daar tegen. Hetzelfde verhaal als bij de verkiezingen hier.'

En Trumps seksisme? 'Vrouwen zien die opmerkingen voor wat ze waard zijn. Ze zijn het er niet mee eens, vinden het lullig, maar voelen zich er niet door geslachtofferd. Ze vinden Trumps ideeën goed, of wilden alles behalve Hillary stemmen.'

Wat ook belangrijk is te onthouden, zegt socioloog Niels Spierings: niet iedere vrouw is pro-emancipatie. 'Veel vrouwen zijn bijvoorbeeld tegen quota, of vinden parttimewerk wel best: dan maar geen economische zelfstandigheid. Nafluiten op straat vinden ze niets om moeilijk over te doen. Ze zeggen: dat hoort er gewoon bij.'

Dat vrouwen hartstochtelijk voor een misogyne presidentskandidaat campagne voeren, of op hem stemmen, is ook een kwestie van cultuur. 'Mannen en vrouwen zijn zo gesocialiseerd dat ze leiderschap met een traditioneel soort mannelijkheid associëren,' legt politicoloog Liza Mügge uit. 'Trump belichaamt precies dat type leiderschap.' Of zoals de Women for Trump op hun website schrijven: 'Wie zeurt over de groei van Trumps populariteit is vergeten wat een MAN is.' Een 'ware leider', vinden ze hem: 'als vrouwen waarderen we het dit soort kracht weer te zien!'

En als er dan vrouwen aan het rechts-populistische roer staan, dan hebben ze zich een masculiene stijl aangemeten: wat agressief in de benadering, direct van toon. Marine Le Pen draagt bijna altijd zwarte jacks met schoudervullingen, staat vaak met haar benen wijd, stevig op de grond. Ze gaat er prat op zich omhoog te hebben gewerkt in een harde mannenwereld. Frauke Petry kun je uittekenen in een colbertje met bloes, de haren jongensachtig kort. In een profiel in The New Yorker werd beschreven hoe ze tijdens openbare optredens jonge tegenstanders op het podium uitnodigt en ze publiekelijk vernedert, als juffrouw Bulstronk in Matilda.

Bij de vrouwen van Wilders ligt dat anders. In de media hebben Fleur Agema en Vicky Maeijer weinig uitgesproken publieke persoonlijkheden. Agema plaatst nagenoeg alleen maar tweets over zorg (haar portefeuille) en Maeijer beperkt zich tot het retweeten van Geert Wilders en een enkele andere PVV'er.

Toch lijkt het geen toeval dat de twee vrouwen zo hoog op de lijst staan. Politicoloog en populismekenner Stijn van Kessel, verbonden aan de Loughborough University: 'Ik vermoed dat Geert Wilders het beeld wil creëren dat de PVV een liberale partij is die Nederlandse liberale waarden als vrouwenemancipatie hoog in het vaandel heeft staan en zo een breder deel van het electoraat hoopt aan te spreken. De PVV dus als een partij die ook vrouwen vertegenwoordigt.'

Overigens laat de PVV zich zelden uit over vraagstukken als abortus, familiewaarden en arbeidsmarktparticipatie. Van Kessel: 'Als de PVV al iets zegt, dan gaat het erover dat vrouwen- en homorechten zouden worden bedreigd door de islam. Maar verder spelen genderkwesties voor de partij geen prominente rol.'

De PVV mikt, kortom, niet op identiteitspolitiek: het idee dat we posities innemen die horen bij de groepen waarmee we onszelf identificeren. Dat vrouwen stemmen op vrouwen, omdat het vrouwen zijn. Zoals Hillary Clinton wel dacht in de VS.

Typisch iets voor 'elitefeministen', vindt Annabel Nanninga. 'Dat je niet begrijpt dat een gemiddelde vrouw met een deeltijdbaantje en een gemiddelde opleiding - gewoon, Ingrid - PVV stemt. Dan wordt er geroepen: als feminist kun je dat toch niet doen! Denk je dat normaal denkende vrouwen daar niet juist een beetje obstinaat van worden en denken, nou, dat gaan wij nog weleens zien?'