De spoedwet over de avondklok en het hoger beroep dat vrijdag dient zijn twee aparte zaken, maar hebben toch alles met elkaar te maken. Wat zeker is, is dat het hoger beroep vrijdag gewoon doorgaat.
De avondklok zoals wij die nu kennen, is gebaseerd op een bijzondere wet: de Wet buitengewone bevoegdheden burgerlijk gezag (Wbbbg), die uit 1952 stamt en in 1996 is 'vernieuwd'. Met deze wet heeft het kabinet de mogelijkheid om buiten de Eerste en Tweede Kamer om beslissingen te nemen. Er moet dan wel sprake zijn van zeer spoedeisende en buitengewone omstandigheden.
De avondklok is hier een resultaat van, met de huidige pandemie en de opkomst van de Britse variant van het coronavirus als spoedeisende en buitengewone omstandigheid. En met die onderbouwing is de rechtbank in Den Haag het niet eens. Ja, er is volgens de rechter sprake van een zorgwekkende situatie, maar geen "superspoed".
Volgens de rechtbank is de avondklok al veel langer een optie om besmettingen tegen te gaan en de Wbbbg is bedoeld "voor situaties die niet kunnen worden uitgesteld omdat sprake is van een acute noodsituatie". Wat de rechter eigenlijk zegt, is dat de avondklok op basis van de verkeerde wet is ingevoerd.
Spoedwet is al in de maak
En daarom heeft het kabinet dinsdag besloten om met een zogenoemde spoedwet te komen. Niet omdat het kabinet het eens is met de uitspraak, maar wel om te voorkomen dat de avondklok wordt opgeheven als het hof in het nadeel van de Staat oordeelt.
Het hoger beroep dient dus omdat het kabinet het niet eens is met de rechter en tegelijkertijd om de avondklok nu nog in stand te kunnen houden. Dat dit het geval is, komt doordat het hof dinsdag besloot de uitspraak van de rechter om de avondklok op te heffen te 'schorsen', oftewel uit te stellen tot het hoger beroep dient.
Hoe zit het dan met die spoedwet? De naam zegt het al: het is een speciale wet die sneller dan normaal ingevoerd kan worden. Als de wet wordt aangenomen, heeft het kabinet de juridische basis die het nodig heeft voor de avondklok.
Anders dan bij de Wbbbg, moeten de Eerste Kamer en Tweede Kamer hier wel mee instemmen. De koning heeft dinsdagavond al zijn handtekening onder de wet gezet, de Raad van State - de belangrijkste raadgever van de regering - is direct om advies gevraagd en de Tweede Kamer debatteert waarschijnlijk donderdag al over de spoedwet.
Als dit alles spoedig verloopt en met de wet wordt ingestemd, is het de beurt aan de Eerste Kamer. Geeft die akkoord, dan is de spoedwet aangenomen en blijft de avondklok bestaan, ongeacht wat het hof in hoger beroep beslist.
Heeft de spoedwet kans van slagen?
De kans dat de spoedwet wordt goedgekeurd door de Tweede Kamer is groot. Hoewel het niet nodig was, besloot het kabinet namelijk wel over de invoering van de avondklok te debatteren met de Tweede Kamer. Een meerderheid van de partijen zei in januari achter de maatregel te staan, net als achter de verlenging in februari.
Spannender wordt het in de Eerste Kamer, omdat de coalitie van VVD, CDA, D66 en ChristenUnie daarin geen meerderheid heeft. Maar tijdens het debat in de Tweede Kamer over de avondklok was er ook steun van oppositiepartijen SP, GroenLinks en PvdA. Genoeg voor een meerderheid in de senaat.
Zo kan het zijn dat het kabinet vrijdag, wanneer het hoger beroep dient, "iets achter de hand heeft" in de vorm van een spoedwet - en "wellicht ten overvloede", zoals demissionair justitieminister Ferd Grapperhaus het dinsdag omschreef. De kans dat de avondklok (al dan niet tijdelijk) alsnog wordt opgeheven, is daardoor klein.
Dat het hoger beroep vrijdag dient, betekent overigens niet dat die dag ook al uitspraak wordt gedaan. Dat kan ook na het weekend zijn.