Het ‘bruine verleden’ van Van Baalen kon VVD niet gebruiken

Waar Elsevier Weekblad deze week publiceerde over racistische appjes van Thierry Baudet en andere kandidaten van Forum voor Democratie, publiceerde Vrij Nederland vlak voor de verkiezingen van 1998 over extreemrechtse sympathieën van VVD’er Hans van Baalen in het verleden. Die beschuldigingen raakte zijn partij midscheeps. Van Baalen stond als nummer 29 (verkiesbaar) op de kandidatenlijst voor de Tweede Kamer, maar was ook campagneleider voor de liberalen.

De VVD kon associatie met radicaal-rechts niet gebruiken. In een tijd met relatief weinig debat over de multiculturele samenleving zette lijsttrekker Frits Bolkestein daar geregeld vraagtekens bij. Hij en de VVD noemden dat realistische standpunten. Criticasters vonden dat de partij zich richting bedenkelijk vaarwater bewoog.

Daar kwam nu het verhaal van Vrij Nederland over Van Baalen bovenop. Als zestienjarige zou hij een adhesiebetuiging aan Joop Glimmerveen, leider van de extreemrechtse Volksunie, hebben geschreven. Begin jaren tachtig was hij voorzitter van de Leidse studentenweerbaarheid Pro Patria, waarbij al exercerend het Horst Wessellied zou zijn gezongen.

Van Baalen zei de brief (getypt maar ogenschijnlijk met zijn handtekening) niet te hebben geschreven. Misschien probeerde een oud-klasgenoot hem een hak te zetten? Bij de studentenweerbaarheid had hij zich – mede onder invloed van genuttigde alcohol – soms wellicht brallerig en studentikoos gedragen, maar het beruchte nazilied was volgens hem niet gezongen.

Maar Van Baalen was niet te handhaven. Bolkestein stond naast hem op de persconferentie waar het terugtreden bekend werd gemaakt, en noemde het besluit pijnlijk voor hem. In zijn dagboek noteerde de VVD-leider een dag eerder: “Die jeugdzonden als Leidse corpsbal, tja. Als die maatgevend zijn voor een toekomst als politicus, zijn er wel meer mensen die zich zorgen moeten maken. Die brief aan Glimmerveen is lastiger. Als hij die echt heeft geschreven, gaat het veel verder dan een jeugdzonde.”

Eerherstel

Na de verkiezingen onderzocht een commissie van drie leden van de Raad van State, bestaande uit Jim Polak (VVD), Aad Kosto (PvdA) en Jan Vis (D66), de beschuldigingen. Van Baalen bracht zijn argumenten in en beklaagde zich tegen het driemanschap over een ‘mediahype’, waartegen geen verweer mogelijk was. “Dat leidde tot een groot gevoel van machteloosheid. Ik wist dat ik tegen windmolens moest strijden.” Hij vermoedde kwade opzet bedoeld om “de VVD-standpunten over criminaliteitsbestrijding, Nederlands belang in de Europese Unie en asielproblematiek” verdacht te maken.

De onderzoekscommissie concludeerde dat de verhalen over een marcherende en het Horst Wessellied zingende Van Baalen vooral op vage roddels waren gebaseerd. Een incident met het zingen van het nazilied, al dan niet met betrokkenheid van Pro Patria, had bijvoorbeeld voor Van Baalens studietijd plaatsgevonden.

In het geval van de brief aan Glimmerveen bleef ruimte voor twijfel bestaan. Eén deskundige concludeerde op basis van handschrift- en tekstonderzoek dat het ernstig viel te betwijfelen of Van Baalen de auteur was. Het Gerechtelijk Laboratorium in Rijswijk wees op het zoeken van pubers naar een definitieve handtekening en het gebrek aan vergelijkingsmateriaal. Een taalkundig analist stelde dat op basis van de gehanteerde stijl wel kon worden verdedigd dat de VVD’er de brief had geschreven.

Voor de VVD voldeden de bevindingen van de commissie van drie om Van Baalen eerherstel te gunnen. Najaar 1999 maakte de gerehabiliteerde liberaal alsnog zijn entree als Tweede Kamerlid. Hij volgde Bolkestein op, die Eurocommissaris werd. Van Baalen bleef – met een kleine onderbreking – Tweede Kamerlid tot en met 2009. Daarna vertrok ook hij naar Brussel om daar tien jaar voor de VVD in het Europees Parlement te zitten. Tegelijkertijd was hij bovendien een hele tijd voorzitter van de Liberale Internationale.

Naar aanleiding van actuele ontwikkelingen blikt Trouw deze weken terug op campagnes en verkiezingen in het verleden.