De Raad van State beschermt de macht en maakt daarmee burgers weerloos tegen de overheid

Als puntje bij paaltje komt, wordt de burger door de staat in het algemeen en de Raad van State (RvS) als hoogste bestuursrechter in het bijzonder, in het geheel niet beschermd. Dat heeft de toeslagenaffaire pijnlijk duidelijk gemaakt. Sterker nog, de RvS leek simpelweg ervan uit te gaan dat de Belastingdienst zich correct heeft opgesteld en de schuld dus wel bij de ouders moest liggen.

Hoe is dit mogelijk?

De Raad van State heeft zich de afgelopen decennia een enorm belangrijke positie aangemeten als opperrechter in ons bestuursrecht. Tegelijkertijd weigert de hoogste bestuursrechter recht te spreken en heeft die zich, vaak door de wetgever zelf gedwongen, min of meer vereenzelvigd met de positie van de overheid. Hij kijkt alleen nog of de staat volgens de wet juist handelt. Maar de wet zelf geeft geen recht, die geeft alleen de opvatting weer van wat de landelijke politici, de regelgevers van overheidsbeleid, als recht menen te zien.

Wet is dus geen recht, maar slechts een overheidsformulier uit eigenbelang. Zaken die burgers tegen de overheid aanspannen, worden door de benadering van de Raad van State niet langer op inhoudelijke gronden bekeken, als ze trouwens überhaupt al ontvankelijk worden verklaard. Laat staan dat er ruimte is voor een toets op redelijkheid en rechtvaardigheid. Het gevolg is dat de burger weerloos is overgeleverd aan de bureaucratie en ‘het systeem’, terwijl het recht hem daar juist tegen zou moeten verdedigen. Zo is het ook in onze Grondwet verankerd: een Grondwet die de rechtsbescherming van de burger tegen zijn overheid constitutioneel toevertrouwt aan de rechterlijke macht.

Ondanks fel verweer is de Raad van State er helaas in geslaagd zelf tot ‘rechter’ te worden uitgeroepen door de wetgever. Als een echt koekoeksjong heeft hij behalve de Hoge Raad ook alle bestuursrechtelijke concurrenten (zoals Centrale Raad van Beroep en College van Beroep voor de studiefinanciering) uit het zelfgemaakte nest gekiept van ‘hoogste bestuursrechter’. Daarmee heeft de Raad van State ook de hoogste bestuursrechters buiten spel gezet, rechters die wel degelijk nog aannamen dat bij individueel onrecht het recht de voorrang moet krijgen boven de wet. Met andere woorden: dat de rechter de zaak ook inhoudelijk moet beoordelen op redelijkheid en rechtsbeginsel.

Maar dat doet de Raad van State dus niet! Met dramatische gevolgen, zoals we in de toeslagenaffaire hebben kunnen zien. De Raad van State, als hoogste bestuursrechter, beschermt daarmee niet langer het recht maar de macht. Dit is bijzonder ernstig en legt de bijl aan de wortel van onze rechtsstaat.

Bedreiging voor democratie

Niet alleen in dit opzicht is de positie van de Raad van State uiterst dubieus (geworden). Ze is óók voor onze democratie een grote bedreiging en wel vanwege hetzelfde principe dat blijkbaar in alle opzichten leidend is geworden bij de Raad: het beschermen van de heersende macht.

Zoals het Burgercomité-EU al vijf jaar geleden aan de hand van de adviesteksten van de Raad van State zélf in zijn manifest Aan het volk van Nederland glashelder heeft aangetoond, draait de Nederlandse democratie volgens de RvS namelijk niet langer om de Nederlandse burger maar om het ‘hoger belang’ van de Europese Unie: een Copernicaanse wending.

Kortom, er is iets grondig mis in ons land met de rechtsbescherming in het algemeen en de Raad van State in het bijzonder. Wat moet er gebeuren? We moeten de RvS uit zijn eigen gebouwde koekoeksnest stoten en zo afstevenen op een volledig herstel van de constitutionele rechtsbescherming van de burgers door de gewone rechter, onder leiding van de Hoge Raad der Nederlanden. En met de Raad van State dienen ook zijn paladijnen weer uit het ware domein van de rechtsbescherming te worden verdreven, zoals een minister voor de Rechtsbescherming en de Raad voor de Rechtspraak. 

Lees ook:

Stop de status aparte van de overheid en vergoed ouders de schade volledig

Juist de Raad van State zou zeer kritisch moeten kijken naar overheidsbesluiten. Dat kan de rechtsbescherming opleveren, die ouders in de toeslagenaffaire nu niet hebben gehad, meent letselschade-advocaat Harry Blok.

Is de de Raad van State in staat zelf lering te trekken uit de toeslagenaffaire?

De Raad van State kondigt aan onderzoek te gaan doen naar de eigen uitspraken, dit naar aanleiding van de toeslagenaffaire. Is hij wel in staat tot grondig zelfonderzoek, vraagt oud-hoogleraar Rechtsgeleerdheid Albert Koers zich af.