Terug naar de krant

Burgermilities op de straten ‘tasten gezag van het bestuur aan’

Leeslijst achtergrond

Ordehandhaving Voetbalsupporters en boeren boden hun diensten aan bij het herstellen van de rust. Geen goed idee, zeggen experts.

Leeslijst

Gaan supporters en boeren Nederland redden? Na de rellen van de afgelopen dagen verschenen er zingende voetbalsupporters op de straten die ‘bescherming’ aanboden tegen de oproerkraaiers.

Emile Roemer, waarnemend burgemeester van Alkmaar, noemde het „een mooi signaal” toen maandagavond vijftig volledig in zwart geklede mannen door zijn binnenstad marcheerden, om relschoppers te ontmoedigen. In Maastricht deed supportersclub Angel Side van MVV dinsdag een waarschuwing uitgaan: rellende jongeren konden maar beter hopen dat ze de politie eerder tegen het lijf zouden lopen. Ook boeren, onder meer van Farmers Defence Force, boden de afgelopen dagen hun diensten aan.

Burgerwachten in Nederland: is dat wenselijk? En wat als de hulp afkomstig is van mensen die zelf niet echt te boek staan als lieverdjes? Minister Ferd Grapperhaus (Justitie en Veiligheid, CDA) benadrukte op tv dat échte ordehandhaving aan de politie is. Tijdens het debat woensdag over de avondklokrellen was SGP-leider Kees van der Staaij eenduidig: „Tips van burgers zijn nuttig, maar we moeten wegblijven van burgermilities.”

Lees ook wordt eventjes gewaardeerd
Dinsdag trokken MVV-supporters massaal door de binnenstad van Maastricht om hun stad te 'beschermen' tegen eventuele rellen.

Burgemeester en oud-SP-leider Roemer vond het net kunnen. Hij verklaarde: supporters hebben „zich netjes bij ons gemeld met het idee om het statement af te geven”. Willem Woelders, nationaal commandant corona van de politie, vertelde dat vooraf met sommige supportersgroepen duidelijke afspraken waren gemaakt – hoewel in de strijd tegen de verspreiding van het coronavirus groepsvorming verboden is en burgemeesters en politie daarop toe moeten zien.

Buurtpreventie

Voor een grote pakkans van criminelen is het belangrijk dat burgers zich verantwoordelijk voelen voor de veiligheid van hun omgeving, zegt Henk Ferwerda, criminoloog en politieonderzoeker. In de opsporing van criminaliteit en het veilig houden van wijken is burgerparticipatie geen nieuw middel. Kijk maar naar de talloze buurtpreventie-appgroepen en een televisieprogramma als Opsporing Verzocht. Dat laatste is burgerparticipatie pur sang, vervolgt Ferwerda. „Daar zie je burgers met politie en justitie meedenken over het oplossen van misdrijven.”

Het gaat om fundamenten van de democratische rechtsstaat. De staat heeft het geweldsmonopolie. Regie door de overheid is bij burgerparticipatie het basisprincipe. Burgers mogen signaleren, eigenrichting mag niet. Ferwerda vindt dat burgemeesters daarom voorzichtig moeten zijn met handreikingen van voetbalsupporters, maar ook van boeren, zoals die in Zwolle en Doetinchem die hun trekkers in de strijd tegen de avondklokrellen wilden gooien. Wie volgt? Motorclubs?

Ferwerda: „De stad willen helpen verdedigen lijkt nobel, maar er zijn wel spelregels.” Hij sluit niet uit dat achter de ogenschijnlijk goede bedoelingen van voetbalsupporters confrontatiedrift schuilgaat.

Erwin Muller, hoogleraar Veiligheid en Recht aan de Universiteit Leiden, vindt een gevaarlijke ontwikkeling dat voetbalsupporters en boeren zich presenteren als ordebewakers. „Hiermee wordt het gezag van de politie en het openbaar bestuur aangetast”, zegt hij.

Toch snapt hij hun behoefte. Zij denken te zien dat de politie niet (meer) in staat is om de stad te beschermen tegen rellen en plunderingen. „Als je dat geweldsmonopolie hebt, dan moet je ervoor zorgen dat burgers daadwerkelijk beschermd zijn. Op het moment dat ze dat niet zijn, wordt het heel ingewikkeld om te zeggen dat burgers niets zelf mogen doen”, aldus Muller.

Jaarwisselingen daargelaten is het in de recente geschiedenis niet eerder voorgekomen dat er op verschillende plekken in het land op hetzelfde moment rellen en plunderingen gaande waren. Burgerinitiatieven zoals die van de voetbalsupporters en boeren zijn dan ook nieuw. Beide groepen hebben bovendien een ingewikkelde verhouding met het openbaar bestuur.

Tot nu toe is het goed afgelopen in steden als Alkmaar en Maastricht, maar stel dat de voetbalsupporters een groep potentiële relschoppers hadden gespot? Of dat de supporters zich niet weg had laten sturen door de politie? Muller moet er niet aan denken: „Dan heb je een gigantisch openbare ordeprobleem, terwijl je dacht met veiligheid bezig te zijn.”

Muller vindt niet dat de afgelopen dagen een grens is overschreden. „De grens zou zijn als de supporters samen met de politie geweld hadden gebruikt tegen anderen”, zegt hij. Toch vindt de hoogleraar dat er onduidelijkheid is ontstaan over verantwoordelijkheden. Wat hem betreft wordt er een spelregel toegevoegd: straal uit dat je geen geweld wilt gebruiken. „MVV-supporters die door Maastricht lopen, gaf een dreigend beeld, dat was toch wat anders dan een beetje steun uitspreken.”

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 28 januari 2021.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in