Opinie: ‘Ook met Biden aan het roer is waakzaamheid geboden’

Met Bidens inhuldiging zal een groot deel van Europa een zucht van verlichting hebben geslaakt. De bestorming van het Capitool en het feit dat bijna de helft van de Republikeinse kiezers deze aanval op de eigen volksvertegenwoordiging steunde, bewijst hoe fragiel de ooit in de ogen van velen leidende democratie is geworden. Hoe moet Europa, en hoe met Nederland, met de nog steeds diep verdeelde Verenigde Staten onder de nieuwe president, omgaan? Welke kansen zijn en welke valkuilen zijn er?

Het is begrijpelijk dat de machtswisseling velen Europeanen met de hoop op een hernieuwde sterke samenwerking met de VS vervult. De nieuwe president staat immers al decennia te boek als een atlanticus die staat voor een Amerika dat de wereld leidt op basis van met Europa gedeelde waarden. De vraag is dan wel wat die waarden precies zijn.

Biden steunde bijvoorbeeld destijds voluit de rampzalige en illegale Irakoorlog. Je kunt (heel) veel (negatiefs) over Trump zeggen, maar hij is geen nieuwe oorlogen begonnen. Hopelijk zet Biden dat voort en slaagt hij er in de ‘eindeloze oorlog’ tegen terreur eindelijk te beëindigen.

Vaak wordt vergeten hoe een groot deel van Europa te hoop liep tegen genoemde oorlogen en tegen het unilateralisme van president George W. Bush, die bijvoorbeeld ook niets moest hebben van samenwerking op klimaatgebied. Of dat Europa terecht verontwaardigd was over de geheime mondiale sleepnetsurveillance van de Amerikaanse veiligheidsdiensten onder Barack Obama.

Trumps Amerika is een nachtmerrie gebleken, maar dat is nog geen reden te dromen van het Amerika van voor 2016. Bovendien laat de tijd zich niet terugdraaien. Trump heeft een aantal processen die al langer gaande waren versterkt en onomkeerbaar gemaakt. De opkomst van China was al het geopolitieke brandpunt van het Amerikaanse buitenlandbeleid, met minder aandacht voor Europa. En ook Amerika’s grote binnenlandse problemen, mede als gevolg van een decennia aanhoudende oplopende sociale ongelijkheid, wegen voor de VS al langer politiek zwaarder dan het buitenland.

Regimewissel biedt kansen

De VS is allang niet meer – zo het die al ooit was – de stabiele en betrouwbare bondgenoot die atlantici er graag in zien. Een gidsland is het evenmin. Amerika’s democratie was al langer aan het afglijden naar een oligarchie waar de dikte van je beurs je politieke invloed bepaalt (ook Bidens campagne werd gefinancierd door de oligarchische elite). Nu is daar het trumpisme en de afwijzing van de democratische spelregels van (radicaal)rechtse kant bijgekomen.

Dit alles laat onverlet dat de regimewissel in Washington zeker kansen biedt. Dat de VS naar verwachting nu weer terugkeert naar het klimaatakkoord van Parijs is van enorme betekenis. En met Biden hebben we meer dan onder Trump een partner voor het soort multilateralisme dat we altijd zeggen voor te staan. Maar laat dat dan ook een inclusief en wereldwijd multilateralisme zijn, op basis van gelijkwaardigheid en met respect voor de internationale rechtsorde.

Dat betekent dus ook dat je je niet kritiekloos schaart achter de Amerikaanse macht. Bijvoorbeeld daar waar de VS – dat onder Biden waarschijnlijk een minstens even harde politiek tegenover China zal voeren als onder Trump – ons in een nieuwe koude oorlog dreigt te zuigen.

Duurzamer handelssysteem

Of het nu gaat om de aanpak van de klimaatcrisis of van toekomstige pandemieën, we zullen echt de hele wereld nodig hebben, China incluis. Met het door Biden aangekondigde idee van een ‘top van democratieën’ komen we er niet. Voor Nederland geldt dat we met onze EU-partners een matigende invloed kunnen zijn op de VS. Samen kunnen we ons inzetten voor een op recht gebaseerd multilateralisme in plaats van een nieuwe confrontatiepolitiek.

Binnen dat versterkte multilateralisme zou een eerlijker en duurzamer handelssysteem – en een hervorming van wereldhandelsorganisatie WTO op die basis – ook hoog op de agenda moeten staan. Dat betekent dat de EU nu – na het destructieve protectionisme van de afgelopen vier jaar – niet moet proberen terug te keren naar de vrijhandelsagenda van voor Trump. Zo’n politiek van neoliberale globalisering stuit immers niet voor niets op steeds meer weerstand in zowel Europa als in de VS, en heeft mede het populisme van Trump gebaard.

Een hernieuwd multilateralisme is ook hard nodig op het terrein van de internationale ontwapening, nadat Trump de wapenwedloop juist nieuwe brandstof heeft gegeven, onder andere door het eenzijdig opzeggen van het INF-verdrag voor raketten voor de middellange afstand. Als de EU erin zou slagen Biden ertoe te bewegen ook deze erfenis van Trump ongedaan te maken en zo de wereld een beetje veiliger te maken, zou dat de belangrijke winst kunnen zijn van een nauwere trans-Atlantische band onder de nieuwe president.