De overheid houdt belangrijke documenten geheim of is traag met ze te verstrekken aan de buitenwereld. Daarmee overtreedt ze op grote schaal haar eigen wetten en regels. Zelfs uitspraken en boetes van rechters worden soms door ministeries aan hun laars gelapt. Dat blijkt uit onderzoek van RTL Nieuws. Bij ruim twee derde van de zogenoemde Wob-verzoeken is de overheid te laat.
In de kindertoeslagenaffaire bleek al dat de overheid op grote schaal weigerde om (vaak belastende) documenten openbaar te maken waar journalisten naar hadden gevraagd. Maar dit blijkt dus een veel breder probleem.
Een wet, de Wet openbaarheid van bestuur (Wob), regelt dat iedere burger informatie kan opvragen bij de overheid, zoals rapporten, brieven en notulen van vergaderingen. Vooral journalisten en belangengroepen maken er gebruik van.
Antwoord komt veel te laat
De overheid is verplicht binnen 8 weken of in sommige gevallen 14 weken een beslissing te nemen op zo'n Wob-verzoek. Maar in 2020 was de Rijksoverheid in 564 van de in totaal 829 gevallen te laat tot zelfs veel te laat, ofwel bij 68 procent van de Wob-verzoeken. Daarmee overtreedt ze haar eigen regels.
Het ministerie van Justitie en Veiligheid spant de kroon en beantwoordt 87 procent van alle Wob-verzoeken te laat. Bij Infrastructuur en Waterstaat is dat 81 procent, bij Binnenlandse Zaken is 78 procent te laat.
Andere EU-landen sneller
Hoogleraar staatsrecht Wim Voermans noemt deze uitkomst treurig. "Wij hebben de langste behandeltermijn in Europa. De behandeltermijn voor Wob-verzoeken is in de meeste Europese landen ongeveer twintig dagen. Soms mogen ze er een dag of vijf langer over doen. Bij ons is dat twee maanden. En zelfs dan halen we het nog niet."
In ruim honderd gevallen is de overschrijdingstermijn meer dan een half jaar, oplopend naar soms meerdere jaren. De beantwoording van één Wob-verzoek heeft maar liefst negen jaar geduurd.
Zoveel te laat verstrekken kan grote gevolgen hebben, merkte onderzoeksjournalist Pieter Klein van RTL Nieuws, die de toeslagenaffaire onthulde.
"Dat informatie die ik had opgevraagd niet op tijd boven tafel kwam, had tot gevolg dat bij heel veel gezinnen de invorderingen en huisuitzettingen gewoon doorgingen. Pas toen de documenten op tafel kwamen, bleek dat de problemen veel groter en ernstiger waren en werd er ingegrepen."
Rechter: overheid weigert te veel documenten
De Rijksoverheid is niet alleen te laat – als ze dan uiteindelijk de gevraagde documenten verstrekt, gebeurt dat in 58 procent van de gevallen onjuist en onvolledig. Dat blijkt uit cijfers die RTL Nieuws heeft opgevraagd bij de Raad voor de Rechtspraak.
De afgelopen vijf jaar heeft de rechter de overheid 694 keer een tik op de vingers gegeven, omdat er te veel informatie geheim werd gehouden. Het gaat dan om hele tekstpassages die onterecht onleesbaar zijn gemaakt of om documenten die in het geheel niet zijn verstrekt.
Een recent voorbeeld daarvan is een uitspraak van de rechter over een informatieverzoek over het ongeluk met de Stint, waarbij in 2018 vier kleine kinderen omkwamen. RTL Nieuws wilde van het ministerie van Infrastructuur & Waterstaat weten hoe de goedkeuring en toelating van het voertuig waren verlopen. Veel informatie werd niet verstrekt. Vervolgens was het oordeel van de rechtbank duidelijk: "Een groot deel van de documenten [is] op een onjuiste manier geweigerd en op een onjuiste manier gelakt. Het besluit is onzorgvuldig genomen en onvoldoende gemotiveerd."
Rutte belooft meer openheid
Premier Rutte beloofde gisteren in zijn reactie op het aftreden van het kabinet dat 'de informatievoorziening aan de Tweede Kamer en journalisten fundamenteel op de schop gaat'. Hij wil voortaan stukken openbaar maken over wat er in de ministerraad is besloten. En de regel in de Wob die bepaalt dat persoonlijke beleidsopvattingen van ambtenaren geheim mogen blijven, wordt geschrapt. Over het het feit dat de overheid vaak veel te laat beslist over Wob-verzoeken, zei Rutte gisteren niets.
'Informatie is van ons'
De overheid moet haar gedrag veranderen, zegt hoogleraar Voermans. "Die overheidsinformatie is ook van ons. Die is opgebracht met belastinggeld. Je vraagt gewoon terug, eigenlijk, van wat al van jou was. Het is onze informatie. Die we terugvragen."
"Transparantie, openheid en volledigheid zijn in de praktijk niet de leidende principes bij de overheid", concludeerde de parlementaire enquêtecommissie naar de kindertoeslagenaffaire. "Informatie werd slechts gedeeltelijk, vertraagd of helemaal niet verstrekt. De informatie was in meerdere gevallen ingegeven door gewenste juridische of politieke uitkomsten." De commissie is van oordeel dat 'de informatievoorziening essentieel is voor het goed functioneren van het parlement, van de media en van de rechtsbescherming'.
Op dit moment wordt in de Tweede Kamer gesproken over een nieuwe wet die de Wet openbaarheid van bestuur moet vervangen. In dat voorstel heeft de overheid in plaats van 8 nog maar 6 weken de tijd om stukken te overhandigen.
Verantwoording
Het RTL Nieuws-onderzoek naar het te laat verstrekken van Wob-documenten is gebaseerd op besluiten die in 2020 op Rijksoverheid.nl zijn gepubliceerd. Het gaat om 829 Wob-besluiten van de verschillende ministeries. Van een klein aantal besluiten zijn de gegevens niet compleet. Die zijn buiten beschouwing gelaten.
Volgens cijfers van het ministerie van Binnenlandse Zaken krijgt de Rijksoverheid gemiddeld zo'n 1.300 Wob-verzoeken per jaar. Niet alle Wob-besluiten van de Rijksoverheid worden ook op de website gepubliceerd. In het onderzoek is rekening gehouden met de wettelijke uitstelmogelijkheden zoals die staan beschreven in de Wet openbaarheid van bestuur.
De cijfers over gegronde beroepszaken heeft RTL Nieuws ontvangen van de Raad voor de Rechtspraak. De cijfers hebben betrekking op rechterlijke uitspraken in Wob-beroepszaken over de periode 2015 - 2020.
