Rutte houdt met tegenstrijdige standpunten iedereen te vriend

Mark Rutte kan springen van het ene standpunt naar het diametraal tegenovergestelde met een snelheid die verwondert en die twijfels zaait over de oprechtheid: het is vaak vertoond. En toch sta je weer met je ogen te knipperen wanneer hij het andermaal flikt, bij de val van zijn derde kabinet.

Neem zijn opvatting, tien jaar lang uitgesmeerd over de ambtenarij, dat het ‘on-mó-gelijk’ is om ‘verstandige’ besluiten voor te bereiden als ambtenaren en politici niet in beslotenheid vrijuit kunnen filosoferen. Waardoor er zo weinig mogelijk schriftelijk wordt vastgelegd. Waardoor niet altijd meer te achterhalen valt hoe en onder welke verantwoordelijkheid monsterlijk beleid tot stand heeft kunnen komen. En waardoor de documenten die er wél zijn bij afgedwongen openbaarmaking vaak voor driekwart zijn zwartgelakt: bescherming van ‘persoonlijke beleidsopvattingen’.

Altijd heeft hij aan die mening gehangen, een generatie ambtenaren is ervan doordrenkt. Maar nu is gebleken dat het vermorzelen van onschuldige burgers door de ontspoorde overheid jarenlang heeft kunnen doorgaan omdat informatie stelselmatig is weggehouden van pers en parlement, is de demissionaire premier voor volledige openbaarheid. Alles en nog meer, hier.

Dat is niet vanwege dat vermorzelen van mensen, want daar wist hij al een jaar of wat van. Niet vanwege kritiek op spaarzaamheid met informatie, want Rutte heeft tien jaar lang langs menige netelige kwestie kunnen zeilen omdat er ‘geen memo’s’ waren en ‘een actieve herinnering’ ontbrak – het speet hem altijd zeer, maar wat er niet is, dat is er niet.

Het nieuwe inzicht daagde toen het aftreden van zijn kabinet onvermijdelijk werd, en hij zich gedwongen zag om alles dat aan hem kan kleven in de verkiezingscampagne weg te poetsen. Dus heeft hij zelf van de ‘Rutte-doctrine’ nog nooit gehoord (‘Die bestaat niet. Die term heeft iemand één keer genoemd, in een sms’je’). En is hij gewoon een beetje ‘opgeschoven’ in zijn opvattingen.

Iedereen te vriend houden door tegenstrijdige standpunten uit te dragen: Rutte kan dat. Door zich tegen aftreden te verklaren uit bezorgdheid over de coronacrisis – waarmee hij tegemoetkomt aan allen die het toeslagenschandaal niet zo gevolgd hadden en vooral dachten: als ik verdomme mijn prik maar krijg. En door zich vóór aftreden te verklaren omdat ‘de rechtsstaat burgers moet beschermen tegen een almachtige overheid’, iets waar hij als premier jammerlijk in heeft gefaald.

Ook ruttiaans: verklaren dat hij weliswaar ‘eindverantwoordelijk is’, want ‘ik ben altijd verantwoordelijk’, maar dat hem geen verwijten vallen te maken, ‘want ik heb geen directe verantwoordelijkheid voor dit beleid’.

Maar de verantwoordelijkheid voor een cultuur van discriminatie en keihard aanpakken ligt toch bij de leiding, meneer Rutte, vroegen journalisten. De scheidende premier dacht van niet en repte van ‘een staatscommissie’ die hij hoogstpersoonlijk gaat instellen, opdat er nooit meer gediscrimineerd zal worden.

Maar u wist het, meneer Rutte, waarom heeft u de regie niet genomen, vroegen journalisten. De premier legde uit dat hij ‘geen bewindspersoon op Financiën of Sociale Zaken was’.

Is uw bestuursstijl hier debet aan? ‘Nee, ik geloof het niet.’

Hoe kunt u aftreden wegens falen van de rechtsstaat en vervolgens de verkiezingen in gaan als lijsttrekker? ‘Eindverantwoordelijk, niet direct verantwoordelijk.’ En: ‘De kiezer bepaalt.’ (Over verantwoordelijkheid gesproken.)

Buiten bleek dat de gedupeerden die een aflaat in het vooruitzicht is gesteld, deze meteen weer moeten afstaan aan de schuldeisende Belastingdienst.

Binnen haalde Mark Rutte zijn campagnehesje tevoorschijn.