Kan Donald Trump zijn nederlagen ombuigen tot volksverzet op basis van een ‘grote leugen’?
Drie tophistorici over de democratische crisis in de Verenigde Staten: een blik op de geschiedenis van fascisme in Europa en racisme in Amerika verheldert wat er nu gebeurt.
In de lawine van columns en commentaren over de verbijsterende gebeurtenissen in Washington - een verslagen president die zijn aanhangers ophitst tot de bestorming van het Capitool, impeachment en een komend proces in de Senaat - vallen drie verhelderende stukken van gerenommeerde Amerikaanse historici op: Timothy Snyder, David Blight en Eric Foner. Maandag publiceerden honderden historici al een petitie waarin zij oproepen tot het afzetten van Donald Trump, omdat hij de Grondwet en zijn presidentiële eed met voeten heeft getreden. De lijst met ondertekenaars groeit nog steeds.
In de drie artikelen leggen de auteurs historische verbanden, blikken vooruit naar de toekomst van het trumpisme en Foner komt met een manier waarop Trump, ook zonder afzetting, voorgoed buiten de politiek kan worden geplaatst.
Confederatievlag
Alle drie historici stellen met afgrijzen vast dat de geschiedenis van de Amerikaanse Burgeroorlog (1860-1865) op 6 januari in het Capitool zichtbaar was aan de ‘confederate flag’, de oude vlag van de opstandige zuidelijke slavernijstaten, die rechts-extremisten het machtscentrum van de Unie hadden binnengebracht.
Timothy Snyder werd beroemd met zijn boek Bloodlands, over de bloedige geschiedenis van massamoorden door de nazi’s en Stalins Sovjet-Unie in het oosten van Europa. David Blight is een groot kenner van het Amerikaanse slavernijverleden en de strijd daartegen en schreef een veelgeprezen biografie van de zwarte 19de-eeuwse leider, activist en schrijver Frederick Douglas. Eric Foner geldt onder andere als dé expert van de korte periode van zwarte emancipatie na de Amerikaanse Burgeroorlog (1861-1865), die bekend staat als de Reconstruction, waarover hij zijn recentste boek schreef, The Second Founding.
Snyders essay voor het magazine van The New York Times staat vol zinnen die tot nadenken stemmen. ‘Post-waarheid is pre-fascisme, en Trump is onze post-waarheid-president geweest.’ En: ‘Het was mij in oktober al duidelijk, en dat heb ik ook in de pers geschreven, dat Trump met zijn gedrag uit was op een coup, niet omdat het heden het verleden herhaalt, maar omdat het verleden licht werpt op het heden.’
De afgelopen vier jaar is er onder historici gedebatteerd of het ‘fascisme’ wel een toepasselijke typering is voor Trumps politiek, schrijft Snyder, maar het gaat erom overeenkomsten te zien. Lijkt Trumps ‘fake news’ in zijn aanval op de vrije pers niet erg op de ‘Lügenpresse’ van de nazi’s? Ook Trump schiep voor zijn gelovige aanhangers een eigen bubble, waarin leugens voor waar worden aangenomen. Met zijn duizenden kleine, dagelijkse leugens kon hij tegenstanders voor leugenaars uitmaken terwijl zijn aanhang in hem bleef geloven, schrijft Snyder. ‘Toch, zolang het hem niet lukte een of ander echt grote leugen op te leggen, een fantasie die een alternatieve werkelijkheid schiep waarin mensen leven en sterven, werd zijn pre-fascisme net niet het echte werk.’
Gamers en breakers
Of dat alsnog gaat gebeuren, hangt volgens Snyder voor een groot deel af van de Republikeinen, die allen deze escalatie hebben laten gebeuren. Hij deelt de Republikeinen in twee categorieën in: de ‘gamers’, die Trump zijn gang laten gaan (Mitch McConnell) omdat ze het zien als een spel om de macht te behouden, en de ‘breakers’ die bereid zijn Trump te volgen op een ondemocratische weg, en zelfs na de invasie van het Capitool stemden voor het betwisten van uitslagen (Ted Cruz en Josh Hawley). De ‘breakers’ en de rechts-extremistische groepen kunnen de komende jaren een trumpistische, anti-democratische, racistische en populistische ‘verzetsbeweging’ vormen. Met zijn halsstarrig volhouden dat hij de verkiezingen heeft gewonnen, dat die zijn vervalst en gestolen, heeft Trump nu wel ‘een grote leugen’ te pakken, denkt Snyder: ‘Niet zo groot als ‘de Joden bestieren de wereld’, maar groot genoeg.’
David Blight trekt in The New York Times een parallel tussen deze grote leugen van het ‘onrechtvaardige verlies’ en de ‘Lost Cause’ van de zuidelijke slavernijstaten, de ‘confederatie-staten’, die de Burgeroorlog verloren, maar hun normen en waarden van rassenscheiding via een web van wetten herstelden. De ideologen van de Lost Cause hielden vol dat de Confederatie niet vocht om de slavernij in stand te houden en ook eigenlijk nooit echt was verslagen op het strijdtoneel, schrijft Blight. Het was een leugen op zoek naar een verhaal. De gruwelijke slavenplantages werden voorgesteld als harmonieuze gemeenschappen waar iedereen zijn plaats wist. De nobele partij had verloren, in die optiek, maar nam revanche door emancipatie van de zwarte bevolking tijdens de Reconstructie na 1877 terug te draaien. Revanchisme heeft tot meer ellende geleid, schrijft Blight, zo gebruikten de nazi’s de vernederende Duitse nederlaag in de Eerste Wereldoorlog om de bevolking te mobiliseren tegen Joden en de linkse elite.
Benodigde mythen
Het is maar de vraag of Trump en zijn aanhangers in staat zijn zo’n langdurige tegenbeweging als de Lost Cause van witte-superioriteitsdenkers op de been te brengen, erkent Blight, maar de afgelopen vier jaar is druk gewerkt aan de benodigde ‘mythen’. Hij noemt als schrikbeelden: ‘christenen die zich bedreigd voelen’, ‘corrupte steden vol bruine en zwarte mensen gemanipuleerd door de progressieve elite’, ‘socialisten die je onderwerpen aan en sterke staat’, ‘linkse media die gezinswaarden verpletteren’, ‘universiteiten en scholen die leren dat je Amerika moet haten’. Krachtige ideeën, vindt Blight. Misschien zal het trumpisme uitdoven ‘als de slechte tv-show die het altijd al was’, maar na de aanval van trumpisten op het Capitool is dit waarschijnlijker: ‘Ze komen terug.’
Eric Foner geeft in een artikel in de The Washington Post een tip hoe kan worden voorkomen dat Trump zelf ooit nog een machtspositie bekleedt: dankzij een van de drie amendementen uit de tijd van de Reconstruction, nummer 14, sectie 3. Voor een resolutie om personen uit te sluiten wegens ongrondwettelijk gedrag zijn slechts simpele meerderheden vereist in het Huis en de Senaat, niet de tweederde meerderheid in de Senaat die bij de afzettingsprocedure nodig is. Het is passend om juist die wet, ooit bedoeld om de voormalige zuidelijke legerleiders en politici de voet dwars te zetten, nu tegen Trump in te zetten, schrijft Foner, wiens boek The Second Founding over deze amendementen gaat. Een lange neus naar die witte extremist die in het Capitool met de confederatievlag liep te zeulen.