Joe Biden houdt het spannend: wie wordt zijn belangrijkste minister?

Voor Kerstmis, kregen Amerikaanse media uit de omgeving van Joe Biden te horen, zou hij het laatste nog ontbrekende lid van zijn kabinet aankondigen: de attorney general, de minister van justitie. De feestdag kwam en ging, Biden hield het spannend. Misschien weet hij het zelf nog niet.

Justitie is een van de ‘grote vier’ departementen. De andere zijn Buitenlandse Zaken, Defensie en Financiën. Maar van die vier neemt Justitie een aparte plaats in. Hoe boeiend de opvattingen van de andere ministers in Bidens kabinet ook kunnen zijn, uiteindelijk moeten ze de lijn volgen die de president uitzet. Voor de attorney general geldt dat niet altijd.

Althans, dat was de traditie voordat Donald Trump aantrad.

Volgens die traditie mag de politiek wel een rol spelen bij het maken van wetten, en in het algemene beleid voor het bestrijden en bestraffen van misdaad. Maar als het gaat om individuele gevallen moeten de aanklagers, met als hoogste baas de attorney general zelf, veel vrijheid hebben.

Trump probeerde vier jaar lang die traditie te doorbreken

Donald Trump heeft vier jaar lang geprobeerd die traditie te doorbreken. In eerste instantie mislukte dat: hij benoemde bij zijn aantreden een aanhanger van het eerste uur als minister van justitie: Republikeins senator Jeff Sessions uit Alabama. Die veranderde het beleid in een richting die Trump beviel, met een nadruk op zo streng mogelijk straffen, maar dat was omdat Sessions dat zelf goed beleid vond, niet omdat Trump het zo graag wilde.

Sessions wilde niet morrelen aan de tradities van het ministerie. Zo deed hij het onderzoek naar Russische inmenging bij Trumps verkiezing in 2016 zonder verzet over aan zijn plaatsvervanger Rod Rosenstein. De interne regels van het ministerie schreven dat voor, omdat Sessions zelf voor Trump campagne gevoerd had. Trump vond dat verraad, hij verwachtte van zijn minister dat die hem zou beschermen. Uiteindelijk ontsloeg hij Sessions.

Met opvolger William Barr had Trump meer succes. Die zag er, tot afgrijzen van de Democraten in het Congres en veel prominente juristen, geen been in om het justitiële apparaat naar het pijpen van de president te laten dansen.

Barr zei bijvoorbeeld plompverloren dat hij het met Trump eens was dat de regering-Obama diens campagne bespioneerd had, op zoek naar een Rusland-connectie – een heel zware beschuldiging, die nog helemaal niet onderzocht was. En toen de onafhankelijke inspecteur-generaal van het ministerie concludeerde dat er niet veel mis was met wat de FBI en het ministerie onder Obama op dat gebied hadden ondernomen, liet Barr een eigen aanklager daar een eigen onderzoek naar doen.

Dat onderzoek loopt nog steeds, en zal ook tijdens het presidentschap van Joe Biden worden voortgezet. Tenzij Bidens nieuwe minister van justitie het stopt. Biden zal er zelf dus buiten blijven, heeft hij beloofd.

Drie namen doen nu vooral de ronde

Dat alles maakt het heel belangrijk wie de nieuwe minister van justitie wordt. Tot nu toe doen vooral drie namen de ronde: Merrick Garland, Sally Yates en Doug Jones. Voor alle drie zou in die prestigieuze benoeming een element van genoegdoening zitten.

Merrick Garland is rechter in het hof van beroep in Washington DC. Eigenlijk had hij al een kleine vijf jaar lid van het Hooggerechtshof moeten zijn. President Obama droeg hem in 2016 voor na het overlijden van de conservatieve rechter Antonin Scalia, maar de Republikeinen blokkeerden die benoeming. Ze hoopten – en dat kwam uit – dat na de verkiezingen van dat jaar een Republikeinse president een conservatieve rechter zou kunnen voordragen. Dat werd Neil Gorsuch.

Garland geniet veel respect, maar critici uit de linkervleugel van de Democratische partij zeggen dat hij als rechter wel heel vaak op de hand van de overheid en de politie is. Van de nieuwe minister van justitie hopen ze juist dat die werk maakt van hoognodige hervorming van de manier waarop de politie in de VS werkt.

Sally Yates was onder Obama onderminister van justitie. Toen Donald Trump aantrad en minister van justitie Loretta Lynch als politiek benoemde minister automatisch aftrad, nam Yates de leiding van het departement over. Dat duurde maar kort. Ze verbood haar ambtenaren voor de rechter een decreet van Trump te verdedigen dat het inreizen uit een aantal voornamelijk door moslims bewoonde landen verbood. Ze vond dat decreet onwettig – het Hooggerechtshof gaf haar later gelijk – maar volgens Trump was dat insubordinatie.

Yates is een groot voorstander van hervorming van het strafrecht en de politie, maar haar botsing met Trump zou voor de Republikeinen in de Senaat aanleiding kunnen zijn om haar benoeming te blokkeren. Als ze daar tenminste genoeg stemmen voor hebben – daarvoor is het wachten op de verkiezingen voor twee senaatszetels in Georgia op 5 januari. Die zijn beslissend voor wie het in de Senaat voor het zeggen krijgt, de Democraten of de Republikeinen.

De opvolger van Jeff Sessions in Alabama

Doug Jones werd in 2018 senator in Alabama, na verkiezingen voor de vacature die ontstond toen Trump de zittende senator, Jeff Sessions, als minister van justitie benoemde. Normaal gesproken had een Republikein die zetel moeten winnen, maar de genomineerde van die partij had te maken met beschuldigingen dat hij vroeger achter veel te jonge meisjes aan had gezeten. Dit jaar kwamen de Republikeinen met een betere kandidaat en verloor Jones zijn zetel weer.

Jones is een goede vriend van Biden. Hij kan na 3 januari, wanneer het Congres in nieuwe samenstelling aantreedt, een andere baan gebruiken. En voor deze post heeft hij zeker goede papieren, wat ervaring betreft en in politiek opzicht. Hij maakte naam als federaal aanklager in Alabama met de vervolging in 1999 van leden van de Ku Klux Klan voor een bomaanslag op een zwarte kerk in 1963 in Birmingham, waarbij vier kinderen omkwamen.

Al deze topkandidaten zijn wit, en dat kan voor Biden een probleem opleveren. Hij heeft beloofd een kabinet samen te stellen dat ‘er uitziet als Amerika’. Hij heeft al veel vrouwen voorgedragen voor prominente posten, met bijvoorbeeld Janet Yellen als eerste vrouw ooit op financiën. Voor defensie heeft hij de zwarte oud-generaal Lloyd Austin voorgedragen, maar die is nog geen zeven jaar uit dienst, en om dat ministerie te mogen leiden is in zo’n geval een speciale vrijstelling van het Congres nodig, die niet gegarandeerd is.

Voor Justitie geldt bovendien dat dit ministerie bij uitstek een schuld heeft in te lossen aan zwarte Amerikanen, die bovengemiddeld in aanraking komen met de politie en bovengemiddeld zwaar worden gestraft. Dus toch misschien Deval Patrick, de zwarte oud-gouverneur van Massachusetts, dit jaar nog eventjes presidentskandidaat?

Wie het ook wordt, die minister heeft veel puin te ruimen na het bewind van William Barr. Die is overigens kort voor Kerst op eigen initiatief vertrokken en liet het departement over aan de onderminister die hij zelf bij Trump had aanbevolen: Jeffrey Rosen.

Er is gespeculeerd dat Barr is vertrokken, omdat hij van Trump nog de nodige juridisch twijfelachtige acties verwacht in de laatste weken van zijn presidentschap en daar liever niet meer bij betrokken wil zijn. Het zal van Rosen afhangen hoeveel puin Bidens nieuwe attorney general precies te ruimen krijgt.

Trouw-correspondent Bas den Hond (standplaats Boston) schrijft wekelijks een column over de Amerikaanse politiek. Lees zijn stukken hier terug.