Opinie: vaccinatie hóéft niet. Maar piep dan ook niet over minder vrijheid

Minister De Jonge stelde onlangs dat zodra het covid-19-vaccin beschikbaar is, dat gevaccineerde mensen eerder naar het oude normaal terug kunnen dan niet gevaccineerden. ‘U moet het zo zien dat bepaalde maatregelen wellicht langer zullen gelden voor mensen zonder vaccinatie of dat bepaalde risicogroepen inderdaad weer méér mogen omdat ze al een vaccinatie hebben gehad.’ Deze uitspraak viel in slechte aarde bij critici. Volgens PVV-leider Geert Wilders en Henk Krol (Lijst Henk Krol) is dit niets anders dan een verkapte vaccinatieplicht.

Een belangrijke vraag is hoe zo’n voorstel op een effectieve en privacy-veilige manier kan worden ingevoerd. Maar deze praktische vraag doet niet af aan het feit dat de minister helemaal gelijk heeft. Het is goed te rechtvaardigen dat gevaccineerden meer mogelijkheden krijgen dan niet-gevaccineerden. En met een vaccinatieplicht heeft dit al helemaal niets van doen.

In deze coronatijd hebben we een morele verantwoordelijkheid elkaar te beschermen tegen verdere uitbraken en besmetting met de ziekte. Op dit moment nemen we die verantwoordelijkheid door: geen handen schudden, afstand houden, mondkapje dragen, afzeggen van grote evenementen, testen en in quarantaine gaan als iemand dichtbij is blootgesteld, en soms een lockdown. Sommige van deze maatregelen worden afgedwongen, op basis van wetgeving en argumenten die ruime steun kregen in het parlement, ook van Wilders en Krol. De vrijheidsbeperkingen liggen dus primair in deze breed gesteunde beschermingsmaatregelen tegen covid-19.

Overbodige maatregelen

Op het moment dat er een voldoende veilig en effectief vaccin voorhanden is, ontstaat er een tweede manier om elkaar te beschermen. Met een effectief vaccin is de kans dat je een ander nog kunt besmetten zo klein, dat de bestaande beschermingsmaatregelen overbodig worden. Je hebt dan nog steeds de verantwoordelijkheid besmettingsrisico’s te voorkomen, maar dat kun je nu óók doen door je te laten vaccineren. Daarom valt goed te rechtvaardigen dat mensen die zijn gevaccineerd weer meer bewegingsvrijheid krijgen. Omdat met vaccinatie het risico voor anderen is weggenomen, valt de noodzaak weg om je te houden aan andere voorzorgsmaatregelen.

Maar als gevaccineerden meer mogen dan niet-gevaccineerden, is dat dan niet toch een vaccinatieplicht? Nee, dat is het niet. Voor zover er sprake is van een plicht of dwang, dan geldt dat de maatregelen sowieso noodzakelijk waren en aan iedereen werden opgelegd, zoals tijdelijke lockdowns. Als vaccinatie vervolgens als alternatief voor thuisquarantaine wordt geboden, is iedereen nog steeds vrij om van vaccinatie af te zien. De plicht betreft de quarantaine, niet de vaccinatie. Zo’n quarantaine is geen leuk vooruitzicht, dus het is begrijpelijk dat je je gedwongen voelt om je te laten vaccineren. Toch is er van een vaccinatieplicht geen sprake – ook niet van een verkapte plicht.

Stel, ik zit even krap bij kas en je leent me 50 euro. Ik heb nu een plicht om je terug te betalen. Maar als je dan zegt: ‘je kunt me ook vanmiddag even wat zware dozen helpen sjouwen, dan laat ik die 50 euro zitten’. Dan bied je me een alternatief voor de verplichting die ik moest nakomen. Ben ik nu óók verplicht jouw dozen te sjouwen? Natuurlijk niet, want ik kan me beperken tot wat ik sowieso moest doen: terugbetalen. Op dezelfde manier pleit Hugo de Jonge niet voor een vaccinatieplicht als hij stelt dat gevaccineerden al eerder meer ruimte krijgen als er vanwege de pandemie vrijheidsbeperkende maatregelen van kracht moeten zijn.

Proportioneel

Het voorstel kan ook nog anders worden onderbouwd. De overheid moet maatregelen nemen om de maatschappij tegen corona te beschermen. Dit impliceert dat onze vrijheid beperkt moet worden met quarantaines en dergelijke. Die vrijheidsbeperking moet wel proportioneel zijn, dus mag niet groter zijn dan strikt noodzakelijk is om het doel te bereiken. Als ook gevaccineerden in quarantaine moeten blijven terwijl ze niet meer besmettelijk zijn, is dit disproportioneel en daarom onverdedigbaar.

Dat viruswaarheidaanhangers zich verzetten tegen het voorstel van de minister is begrijpelijk, want ze verzetten zich tegen alle maatregelen: quarantaine én vaccinatie. Maar parlementariërs die de covid-19-maatregelen onderschrijven, zullen logischerwijze de minister op dit punt gelijk moeten geven.

_{Roland Pierik is universitair hoofddocent Rechtsfilosofie, UvA. Marcel Verweij is hoogleraar Filosofie aan Wageningen Universiteit.}