Defensie-experiment met verzamelen van gegevens samenleving roept vragen op in de Kamer

NRC maakte maandag melding van een eenheid van de Landmacht (het Land Information Manoeuvre Centre, Limc) die onder andere groepen als de gele hesjes en Viruswaarheid volgde, evenals media als Jensen.nl. Ook distributiepunten van De Andere Krant en branden in 5G-zendmasten werden in kaart gebracht. Tenslotte werd ook van defensieliaisons in ziekenhuizen informatie betrokken.

D66 heeft een debat over de kwestie aangevraagd. ‘Defensie moet geen taken van politie of AIVD op zich nemen', aldus Salima Belhaj tegen NRC. De vragen over het defensieprogramma leven Kamerbreed, van SP tot PVV.  Ook de VVD wil uitleg van minister Ank Bijleveld. Volgens Albert van den Bosch ‘is het niet de bedoeling dat Defensie op eigen houtje Nederlandse burgers observeert’. Tegen ANP zegt hij te willen horen van de minister ‘wat er precies gebeurd is, en wie daartoe besloten heeft en wie er allemaal op de hoogte was.’

Het Limc werd in maart opgericht en opgehangen aan het Territoriaal operatiecentrum (Toc) van de Landmacht. Dat doet in de coronacrisis de coördinatie tussen de coronacrisisteams en de krijgsmacht, die op verschillende terreinen bijstand verleent. Volgens een woordvoerder van Defensie is het verzamelen en analyseren van openbare gegevens vooral bedoeld om aan te zien komen welke verzoeken er richting krijgsmacht komen – bijvoorbeeld op het gebied van medische hulpverlening. ‘Het Limc volgt, schetst en voorspelt de ontwikkeling van de crisis op basis van openbare informatie en binnen wet- en regelgeving. Defensie is helemaal niet geïnteresseerd in individuen en volgt louter de bredere ontwikkelingen.’

Open bronnen

Defensie onderstreept dat daarbij alleen gebruik is gemaakt van open bronnen (die iedereen kan inzien). ‘Wij hebben op geen enkele wijze persoonsgegevens gedeeld’, aldus een woordvoerder. Volgens NRC maakt het Limc ook gebruik van ‘semi-gesloten bronnen’. De krant specificeert niet wat dat zijn, volgens Defensie wordt gedoeld op betaalde informatiediensten als Lexisnexis.

NRC meldt dat de afgelopen maanden een uitgebreide gegevensbank werd aangelegd. Vooral in het oog springen het bijhouden van waar 5G-zendmasten in de fik werden gestoken en een detail als de distributiepunten van De Andere Krant  (een medium dat alternatieve theorieën over de werkelijkheid produceert, die niet op feiten gebaseerd hoeven te zijn). ‘Die distributiepunten zijn op zich niet interessant, maar er wordt breed gekeken, op zoek naar mogelijke correlaties die kunnen helpen bij het voorspellen van de ontwikkeling van de crisis', aldus een woordvoerder. 

Het Limc heeft volgens Defensie gekeken naar de ‘heersende narratieven’ in Nederland omtrent covid-19 om ‘het Toc te helpen anticiperen op mogelijke bijstand.’

Experimenteel karakter

Maar het ministerie beaamt dat de activiteiten van het centrum ook een experimenteel karakter hebben: ze passen in de ambitie van de Landmacht om het ‘informatie-gestuurd optreden’ tijdens militaire operaties te perfectioneren. Omdat er nu te weinig militaire operaties lopen om dat in operatiegebied te doen, schrijft NRC, is de coronacrisis aangegrepen om te oefenen. ‘Het is eigenlijk beide’, aldus de woordvoerder. ‘Je kan het combineren dacht men. Je hebt het nodig, en je kan het doen ten nutte van het land.’

Volgens NRC hebben experimenten met informatie-gestuurd optreden de warme steun van de bevelhebber van de Landmacht Martin Wijnen – en waren het juristen op het departement in Den Haag die telkens beren op de weg zagen. 

Dat de defensie-eenheid toegang kreeg tot het interne registratiesysteem van de politie, zoals NRC suggereert, ontkent Defensie. ‘Het Limc heeft daar nooit toegang toe verkregen en daar is ook nooit om gevraagd. Mogelijk doelt NRC hier op de ‘Corona Crime Change Monitor’ van de politie. Dit is een algemene analyse, die wel is gedeeld met het Limc, maar die bevat geen informatie over personen.’