Het vaccin is het geesteskind van een idealistisch Duits-Turks oncologenechtpaar

Nu al voer voor legendes: hoe Uğur Şahin, hoogleraar oncologie en ceo van het Duitse biotechbedrijf BioNTech, het plan opvatte om een vaccin tegen Covid-19 te ontwikkelen.

Het was in januari 2020, de meeste gewone stervelingen hadden nog nooit van het woord ‘coronavirus’ gehoord, en in artsenblad The Lancet las Şahin een artikel over het nieuwe virus in Wuhan. ‘Ik kwam tot de conclusie dat dit zich zou gaan ontwikkelen tot een pandemie’, aldus Şahin in een interview met de Allgemeine Zeitung. ‘En dus voelden we ons verplicht om iets te doen.’

Niet direct logisch, voor een oncoloog die in 2008 het bedrijf BioNTech oprichtte om, zoals dat in bedrijfsfoldertaal heet, ‘het paradigma waarmee we kankerpatiënten wereldwijd behandelen te veranderen’. BioNTech doet dat met RNA-moleculen, sliertjes genetische programmeertaal die cellen ertoe aanzetten hun eigen, op maat gemaakte immuunstoffen te maken, die vervolgens uitgezaaide tumoren, melanomen en alvleesklierkankers te lijf moeten gaan.

Bill en Melinda Gates Foundation

Maar met infectieziekten kan het ook, wist Şahin. In 2019 had zijn bedrijf met de Bill en Melinda Gates Foundation al een afspraak gemaakt om te werken aan vaccins tegen tuberculose en hiv. Want wie het lichaam met RNA een beetje kan programmeren, kan het daarmee in theorie ook leren om virussen of bacteriën af te weren. Een nieuw coronavirus uit China? Waarom niet.

‘Lichtgeschwindigkeit’, luidde de fraaie Duitse mondvol die Şahin aan het coronaproject gaf. Niet zomaar als leuk etiket, legde hij uit in de krant, maar om zijn team ervan te doordringen: de snelheid van het licht is wat hier geboden is. ‘Licht staat nooit stil, is altijd in beweging’, aldus Şahin.

Veertig mensen besloot hij voor het project vrij te maken, alle verloven waarbij dat maar enigszins kon werden ingetrokken, en BioNTech besloot overwerk te stimuleren met een ruime overurencompensatie. Al snel leidde dat tot enkele tientallen kandidaatvaccins, waarvan er na dierproeven twee beloftevolle overbleven. Eén daarvan, een stof genaamd BNT162b2, komt nu uit de bus als het eerste succesvolle covidvaccin ter wereld.

Overwinning

Een fraaie overwinning voor de 55-jarige Şahin, die in de jaren zeventig als zoon van een gastarbeider in de Fordfabriek vanuit Turkije naar Keulen verhuisde. Hij studeerde geneeskunde, promoveerde in de oncologie, huwde met de eveneens uit Turkse ouders geboren oncoloog Özlem Türeci, en begon al snel te dromen van nieuwe manieren om kanker te behandelen, met op maat gemaakte immuuncellen in plaats van bestralingen, chemokuren of operaties.

Samen met Türeci en immunoloog Christoph Huber begon hij die droom in 2001 te verwezenlijken, eerst met de oprichting van het biotechbedrijf Ganymed Pharmaceuticals - dat later werd verkocht aan de Japanse multinational Astellas – en in 2008 met BioNTech.

Miljardenvermogen

En nu dus een vaccin dat, volgens in elk geval de berichten van Pfizer, beter werkt dan de meeste experts hadden durven dromen. Op de beurs is BioNTech inmiddels veel meer waard dan Lufthansa, en eerder dit jaar werd bekend dat het echtpaar Şahin en Türeci zijn beland in de top-100 van rijkste Duitsers, met een geschat vermogen van 2,4 miljard euro.

Maar om het geld is het ze niet te doen, bezweren mensen die het paar kennen. ‘Voor Şahin staat het genereren van inkomsten nooit op de voorgrond. Zijn droom is om iets duurzaams en blijvends te bouwen en fundamenteel nieuwe, betere therapieën te ontwikkelen’, aldus investeerder Thomas Strüngmann in gesprek met Duitse journalisten.

‘Ons doel is niet om maximale marktwaarde te bereiken’, bezwoer Şahin zelf in de Allgemeine. ‘We weten dat bepaalde problemen alleen door innovatie kunnen worden opgelost. Dit is onze focus.’