Vrijdagavond, iets tegen 21.00 uur. Diverse media melden dat koning Willem-Alexander en zijn gezin hun vakantie in Griekenland hebben afgebroken, nadat er eerder al veel ophef ontstond over hun vakantieplannen in coronatijd. Het bericht op NU.nl werd ruim 1,3 miljoen keer gelezen.
De kans is groot dat menig (digitale) borrel, spelletjesavond of Netflix-sessie even onderbroken werd. Want het koningshuis: daar vindt iedereen wel wat van.
"Als Nederlander heb je twee interesses gemeenschappelijk: het weer en de Oranjes", zegt historica en koningshuiskenner Dorine Hermans. "Voor beide geldt: als er niks gebeurt, dan heb je het er niet over. Maar als er iets aan de hand is - bijvoorbeeld een abdicatie of huwelijk - dan merk je ineens dat de Oranjes iets zijn dat we samen hebben. Dat zit heel diep in ons DNA."
Koningin Emma met haar driejarige dochter Wilhelmina in 1883. (Foto: ANP)
'Emma is de redster van de monarchie'
Ons koningshuis bestaat sinds 1815, toen Willem I de troon besteeg. Nederland is lange tijd een republiek geweest, maar een monarchie zou het land sterker maken. Na het verslaan van Napoleon werd besloten om Nederland en België samen te voegen om een sterk front tegen Frankrijk te vormen. Een koning als staatshoofd is daarbij van toegevoegde waarde, was de gedachte.
De eerste drie koningen - Willem I, II en III - werden nog niet echt gezien als volksverbinders en konden dus nog geen populariteit genieten - los van het gegeven dat de samenleving er toen compleet anders uitzag dan nu. Hermans: "De koningen waren alleen maar bezig met meer macht te krijgen dan ze al hadden. Willem III zat vooral achterover in zijn koets, met een rode neus van de drank."
Dat veranderde toen Emma in 1890 op de troon kwam. "Die heeft de hele zaak naar een hoog niveau gebracht qua populariteit", zegt Hermans. "Emma is de redster van de monarchie zoals we die nu kennen. Ze was bezig met verbinden en samenbrengen, zoals Willem-Alexander ook doet. Hij heeft wel eens verwezen naar haar en verteld over haar belang als koningin."
Ook haar enige dochter Wilhelmina, die tot 1948 koningin was, was een geliefde koningin. Net zoals haar dochter Juliana. "Ze was grappig en eigen, zeker naar het volk toe. Beatrix is weer anders dan haar moeder, maar die heeft haar uiterste best gedaan haar band het met volk goed te krijgen en te houden. Dat geldt net zo goed voor Willem-Alexander. Zeker als je het vergelijkt met bijvoorbeeld de Belgen, waar de liefde voor het koningshuis echt veel minder sterk is."
'Er hangt een mythische air omheen'
Sinds de komst van Emma bestaat er bij de meeste Nederlanders een onvoorwaardelijke steun voor het koningshuis, die misschien wel met de jaren groter is geworden. "Wat best merkwaardig is, want Nederland is van oorsprong een republiek. En daarnaast is het koningshuis duur, terwijl Nederlanders hartstikke zuinig zijn."
Drie kwart van de Nederlanders staat achter de monarchie, blijkt uit cijfers van Ipsos in opdracht van de NOS. Maar of iemand nou koningshuisfan is of niet: iedereen lijkt wel een mening te hebben over wat er gebeurt rond Willem-Alexander en zijn familie. Daar is een goede verklaring voor, stelt mediapsycholoog Mischa Coster.
Het is een wereld die we niet kennen en waar we misschien niet eens een voorstelling bij kunnen maken. Een soort subcultuur, net als de inlichtingendienst.
"Mensen zijn heel gevoelig voor dingen die schaars zijn, zoals informatie over een subcultuur waar ze zelf niet toe behoren. Denk aan filmsterren die op Instagram iets van hun privéleven laten zien, zodat ze een kijkje in de keuken krijgen." Hetzelfde is van toepassing op het koningshuis, meent Coster. "Daar hangt een soort mythische air omheen - het is een wereld die we niet kennen en waar we misschien niet eens een voorstelling bij kunnen maken. Een soort subcultuur, net als de inlichtingendienst."
Het gegeven dat het hier om een volksvertegenwoordiger gaat - iemand die aan het hoofd van ons land staat - maakt dat het bij alle landgenoten interesse opwekt. Coster: "We weten weinig van hen af en de familie blijft daarom een soort mysterie. Maar het gaat iedereen aan. Een koning doet aankondigingen, is aanwezig bij de Dodenherdenking - je ontkomt er bijna niet aan."
Geheime kennis van zaken
Daar komt bij dat de koning en zijn familie kennis van zaken hebben die niet publiek mogen worden gemaakt. "Dat maakt het nog interessanter. En dan zijn er ook nog diverse personen en overheidsorganisaties verantwoordelijk voor dat niet alle informatie ook daadwerkelijk publiek wordt. Dus als dat gebeurt, zoals afgelopen week, dan is dat gelijk groot nieuws."
Als zo'n bericht van het koningspaar dan via sociale media wordt gedeeld in plaats van via de traditionele media, heeft dat ook impact op hoe de boodschap gezien wordt, stelt Coster. "Namelijk persoonlijker, authentieker en directer dan via de 'geregisseerde' televisiekanalen."
Daarbij hebben veel mensen het gevoel dat ze er recht op hebben om deze informatie te krijgen. "De koning wordt betaald van onze belastingcenten en nu iedereen weet dat Mark Rutte de verantwoordelijkheid voor de koning draagt - en door ons is verkozen als minister-president - denken mensen ook: ik heb daarom het recht om alles te weten."
'Zelfs' Máxima voert werkgesprekken via Zoom. (Foto: ANP)
'Obsessie heeft z'n max bereikt'
Naast de magie rond de familie spreekt juist ook hun 'gewoonheid' tot de verbeelding, zegt koningshuiskenner Hermans. "Zodat de burgers zich met hen kunnen identificeren. Achter de schermen zijn ze natuurlijk niet te vergelijken met een gewone Nederlander, maar voor de schermen een stuk meer. Daarnaast laten ze een bepaalde verhevenheid zien die een fascinatie oproept. Het is heel knap hoe ze dat doen."
Het komt erop neer dat iedereen wel een mening heeft over het wel en wee van Willem-Alexander en zijn familie. "Er lijken weinig Nederlanders te zijn die zeggen: het interesseert me niet hoeveel geld ze krijgen en of ze wel of niet naar Griekenland op vakantie gaan", aldus de historicus. "Ik denk wel dat deze obsessie z'n max nu een beetje heeft bereikt. Letterlijk eigenlijk: Máxima is de populairste figuur van Nederland. Al zal dat sinds vrijdag wel iets zijn gedaald."
NUjij: Uitgelichte reacties