Even terug naar het begin. Waarom is die vakantie van de koning überhaupt controversieel? Reizen naar Griekenland mag toch gewoon?
Reizen naar Griekenland is inderdaad toegestaan: in het deel waar de Oranjes naartoe wilden, geldt code geel ('wees waakzaam') en dus kun je er in principe op vakantie. Sommige Nederlanders vinden de ophef daarom onterecht: de koning moet volgens hen gewoon op vakantie kunnen. Bij anderen, zowel burgers op sociale media als Tweede Kamerleden, viel de reis juist niet in goede aarde.
"Als íémand een voorbeeldfunctie heeft in Nederland, is dat toch de koning", merkt koningshuisexpert Justine Marcella op. "Bij mensen ontstaat dan commotie: 'hé we moeten allemaal een stap terug doen in onze vrijheid, maar de koning gaat op vakantie'." Willem-Alexander heeft volgens haar de regels "te letterlijk gelezen" en niet genoeg rekening gehouden met het sentiment in de maatschappij.
Je kunt met je voet stampen. Als iemand dat kan, is het de minister-president
Niet alleen Willem-Alexander, maar ook Rutte kreeg kritiek. Maar waarom? Het is toch juist de koning die op vakantie ging?
"In het Nederlandse staatsrecht valt alles wat de koning doet onder verantwoordelijkheid van de minister-president", zegt Marcella. De premier moet namelijk het handelen van de koning kunnen verantwoorden aan de Tweede Kamer.
Al snel werd bekend dat Rutte op de hoogte was van de vakantie. De premier ligt nu onder vuur bij Kamerleden, die willen weten waarom hij Willem-Alexander niet heeft weerhouden van het tripje. Zelf zei Rutte zondag dat hij te laat besefte dat de vakantie "niet langer te rijmen was met de oplopende besmettingen en ingrijpende maatregelen" die het kabinet dinsdag had aangekondigd.
Oké, Rutte is dus verantwoordelijk. Maar hoezo dan? Waarom geeft de koning niet zelf tekst en uitleg?
Dat komt door hoe de rol van het staatshoofd is geregeld in onze grondwet. Aan de ene kant bepaalt die dat de koning geen macht heeft en dat het land geregeerd wordt door ministers.
Maar de koning is dankzij die grondwet ook onschendbaar: de ministers zijn voor hem verantwoordelijk. Dat betekent dat de koning niet kan worden gedwongen om af te treden vanwege een politieke handeling, maar een minister wel.
Overigens is het niet zo dat Willem-Alexander helemaal niets van zich liet horen. Toen bekend werd dat hij zijn vakantie beëindigde, liet hij weten: "We zien de reacties van mensen op berichten in de media. En die zijn heftig, en die raken ons."
Rutte heeft als minister-president elke week een onderonsje met de koning
Maar de premier heeft de vakantie dus in eerste instantie goedgekeurd?
Daar lijkt het wel op. Al is het toch moeilijk voor te stellen dat Willem-Alexander niet door Rutte of iemand anders is geadviseerd om de reis te heroverwegen. Waarschijnlijk is de vakantie besproken in een van de wekelijkse gesprekken tussen de premier en de koning, zegt Marcella.
"Rutte heeft als minister-president elke week een onderonsje met de koning. Maar wat daar gezegd wordt, is het geheim van het paleis en wordt nooit besproken", aldus Marcella. Het is dus de vraag hoeveel Rutte nog zal prijsgeven over hoe en wanneer het gesprek over de vakantie precies is verlopen.
Had Rutte de vakantie kunnen verbieden?
De premier kan de koning in principe niets verbieden, zegt Marcella. "Maar je kunt wel aangeven dat het geen goed idee is en met je voet stampen. Als íémand dat kan, is het de minister-president."
Wanneer het koningshuis en de premier er echt niet uitkomen, kan dat leiden tot een politieke crisis. De laatste keer gebeurde dat in de aanloop naar het huwelijk tussen Willem-Alexander en Máxima. Toen bleek dat haar vader Jorge Zorreguieta in de regering van de Argentijnse dictator Jorge Rafael Videla had gezeten.
Toenmalig premier Wim Kok weigerde toe te staan dat Zorreguieta bij de bruiloft van de kroonprins zou zijn, wat leidde tot verzet bij het smoorverliefde stel. Kok moest veelvuldig in gesprek met Willem-Alexander, die de politieke bemoeienis hekelde. Uiteindelijk besloot Zorreguieta zelf, na lange en spannende onderhandelingen met een afgevaardigde van Kok, vanwege de ophef niet voor de bruiloft naar Nederland te gaan. Wel zou hij welkom zijn voor privébezoeken.
NUjij: Uitgelichte reacties