Heeft Trump nu zijn eigen Watergate-affaire?

Met het ontslag van Michael Flynn afgelopen maandag hoopte president Donald Trump een eind te maken aan een rel over omstreden contacten van zijn nationale veiligheidsadviseur met Rusland. In plaats daarvan is de roep om een grondig onderzoek naar de betrekkingen van Trump en zijn medewerkers met het Kremlin van president Vladimir Poetin alleen maar luider geworden.

Vragen over Trumps banden met Rusland blijven hem achtervolgen. Dit wordt aangewakkerd door zeker drie factoren: onduidelijkheid over zijn eigen zakelijke belangen in Rusland; het onbevestigde rapport van een voormalige Britse inlichtingenofficier dat het Kremlin hem zou kunnen chanteren; en de bevinding van de Amerikaanse inlichtingendiensten dat Moskou vorig jaar de computers van de Democratische Partij had gehackt, met als doel de verkiezingscampagne te beïnvloeden.

Lees ook: Burgeroorlog breekt uit in team-Trump

„Het Amerikaanse volk heeft het recht om op de hoogte te worden gesteld van de gehele financiële, persoonlijke en politieke greep van Rusland op president Trump, en wat die betekent voor onze nationale veiligheid”, zei Nancy Pelosi, leider van de Democraten in het Huis van Afgevaardigden, dinsdag.

Felle critici van Trump als Dan Rather, oud-presentator van CBS News, zien in de controverse zelfs al een kiem voor een nieuw ‘Watergate’, het schandaal dat in 1974 na uitvoerig onderzoek door het Congres leidde tot het aftreden van president Richard Nixon. Hoe groot is de kans dat er inderdaad een vergaand onderzoek komt? En hoe zou dat in zijn werk gaan?

1. Welke onderzoeken lopen al naar deze kwesties?

Naar aanleiding van de beschuldigingen van Russische inmenging in de verkiezingscampagne heeft de Inlichtingencommissie van zowel de Senaat als die van het Huis van Afgevaardigden een onderzoek ingesteld. Het Huis is van plan te kijken naar „banden tussen Rusland en individuen van politieke campagnes”.

Daarnaast loopt een onderzoek van de federale recherche, de FBI, naar banden tussen het campagneteam van Trump en de Russen. Volgens The New York Times onderzoekt de FBI met name contacten met Rusland van lobbyist Paul Manafort, de voormalige campagnemanager van Trump, en Carter Page, een zakenman in de entourage van de president. Beiden verlieten het campagneteam nadat hun banden met het Kremlin aan het licht kwamen.

2. Welke mogelijkheden worden verder genoemd?

Critici zoals de Republikeinse senator John McCain, voorzitter van de Defensiecommissie, vinden dat die onderzoeken niet ver genoeg gaan en dat er een bijzonder onderzoek moet worden ingesteld.

Een van de mogelijkheden daartoe is de vorming van een speciale Senaatscommissie van beide partijen die de kwestie moet bestuderen. Ook roepen sommige waarnemers die twijfelen aan de onpartijdigheid van het Congres en de FBI, op tot de aanstelling van een speciale aanklager. Die zou een onafhankelijk onderzoek kunnen instellen.

3. Wat houdt een onderzoek door het Congres precies in?

Het Amerikaanse Congres kan onderzoek doen naar alles wat te maken heeft met haar wetgevende macht. Commissies hebben het recht getuigen op te roepen, en kunnen besluiten hen onder ede te horen. Vooral dit laatste is nu een eis van de Democraten onder leiding van senator Chuck Schumer. Als Flynn onder ede wordt gehoord, groeit de kans op een duidelijk antwoord op, bijvoorbeeld, de vraag op wiens initiatief hij met de Russische ambassadeur Sergej Kisljak belde.

Maar als Flynn of andere betrokkenen moeten getuigen, hoeft dit niet per se onder ede te zijn. Het is wel gebruikelijk dat onderzoekscommissies getuigen onder ede horen, maar dit is niet verplicht. Doorgaans ligt de beslissing bij de voorzitter van zo’n commissie. En het voorzitterschap van de Inlichtingencommissies is in handen van de Republikeinen.

Congresleden kunnen niet verder gaan dan onderzoek doen, getuigen in het openbaar verhoren en hun bevindingen vastleggen. Aanklagen en vervolgen is voorbehouden aan de rechtelijke macht. Dat neemt niet weg dat sommige onderzoeken van het Congres, zoals die naar het Watergate-schandaal of naar de Iran-Contra-affaire in de jaren tachtig, grote misstanden blootlegden en leidden tot vervolging. Op andere onderzoeken, zoals in de jaren vijftig het onderzoek naar de aanwezigheid van communisten in de VS door senator Joseph McCarthy, of recenter onderzoek naar de rol van toenmalig buitenlandminister Hillary Clinton na de aanval op het Amerikaanse consulaat in de Libische stad Benghazi, kwam de kritiek dat ze persoonlijk of partijdig gemotiveerd waren.

In het beste geval, zei senator Sam Ervin, destijds voorzitter van de Watergate-commissie, kan een onderzoek een „katalysator zijn die het Congres en het publiek ertoe brengt essentiële veranderingen in de wetten van onze natie te steunen”.

4. Hoe waarschijnlijk is het dat er een bijzonder onderzoek komt?

Op dit moment is dat onwaarschijnlijk. Hoewel de ontwikkelingen van deze week hebben geleid tot veel onrust, hebben vooraanstaande Republikeinen laten weten weinig te voelen voor zo’n speciaal onderzoek. Zo meent Mitch McConnell, de leider van de Republikeinen in de Senaat, dat het lopende onderzoek van de Inlichtingencommissie volstaat.

Ook de Republikeinen in het Huis van Afgevaardigden voelen vooralsnog niet voor een speciale commissie, zoals die in 2012 wel werd ingesteld om ‘Benghazi’ te onderzoeken. Volgens een aantal leden van deze partij heeft het ontslag van Flynn al een hoop opgelost.

De voorzitter van de Inlichtingencommissie van het Huis, de Republikein Devin Nunes, vindt dat het nu meer voor de hand ligt om te onderzoeken waarom de gesprekken van Flynn met de Russische ambassadeur zijn afgeluisterd en wie er achter de lekken van geheime informatie zou kunnen zitten.

Dat vindt ook Trump. Hij bekritiseerde de lekken woensdag in een tweet: „Het echte schandaal is dat geheime informatie illegaal wordt uitgedeeld als snoepgoed door ‘inlichtingendiensten’. Heel on-Amerikaans!”