’s Nachts is de mist dicht rond het huis gekropen; sfeer van sneeuw en stilte. Buiten het grijs is er niets, geen beeld en geen geluid; sfeer van stilstand ook. In een vochtig-grijze koepel fiets ik met de kinderen naar school. Halverwege de dijk kleurt de mist opeens eigeel – daarachter ergens is een zon die opkomt. Maar op de terugweg heeft die het alweer opgegeven en is alles weer grijs als tevoren. ‘O land van mest en mist, van vuilen, kouden regen, / Doorsijperd stukske grond, vol killen dauw en damp’ dichtte De Génestet in 1851, maar eerlijk gezegd hou ik nogal van het soort mist dat het land aan het oog onttrekt en je het gevoel geeft dat je helemaal alleen bent.
In de ochtendkrant lees ik het woord ‘hersenmist’. Daarmee beschrijven veel ex-Covid-patiënten de staat van hun hersenen. Ook al hadden ze weinig klachten van het virus zelf, ze hielden last van concentratiestoornissen en geheugenverlies. In hetzelfde artikel de bevindingen van Amsterdamse pathologen, die in de hersenen van overleden coronapatiënten ‘kleverige propjes en netjes verdedigingseiwitten’ tegenkwamen. Niet het virus zelf, wel de ontstekingsschade van een op hol geslagen immuunsysteem.
Uit mijn eigen hersenmist doemt mijn overleden moeder op, en nieuwsgierigheid naar hoe zij dit allemaal beleefd zou hebben. Of nieuwsgierigheid, eigenlijk is het niet zo moeilijk te raden wat ze ervan gevonden had. Ook zij had duidelijk genoeg van deskundigen, maar kon toch niet zonder mensen en ideeën om in te geloven. Ze zou als een blok gevallen zijn voor de onnavolgbare quickstep van een gewezen dansleraar, wiens achternaam bovendien ‘Engel’ is; als je esoterisch bent aangelegd heb je niet veel nodig om betekenis te zien in toeval en het ongerijmde. Ik heb mijn moeder vaak enthousiast horen praten over Lange Frans, niet omdat hij zo’n knappe rapper was maar omdat ze hem zo’n heldere denker vond, zo wakker. Als veel gelovigen verdeelde ze de wereld in wakkeren en slapers. Pas als je haar inzichten deelde, maakte je deel uit van de ontwaakten. Ik hoorde daar tot haar verdriet niet bij, terwijl ik toch op internet kon lezen hoe het allemaal zat. Ze vond de waarheid op plaatsen waar het licht van de rede gewoonlijk niet doordringt. Hoe meer hits op een zoekterm, hoe hoger het waarheidsgehalte; de onderzoeksmethode van eat shit, billions of flies can’t be wrong. ‘Chemtrails: kijk dan, 459.000 resultaten.’ ‘Vaccinatie + autisme: zie je wel, 195.000 keer.’ ‘Bilderberg + New World Order: 4.510.000 hits! Nu jij weer.’
Zoals zovelen verwarde ze bevestiging met bewijs – de echokamer was haar wetenschappelijk instituut. Over corona zouden we kortom hartstochtelijk en vruchteloos gesoebat hebben; een gemis.
In de invloedssfeer van Willem Engel, de grootmeester van het Nederlandse complotdenken, bevinden zich veel halftalenten uit de wereld van het entertainment. Zij zijn de nieuwe deskundigen. In Trouw kwam vorige week Playmate en Angelina Jolie-lookalike Dorien Rose Duinker aan het woord. Ze mocht onweersproken alles zeggen wat ze dacht, ook al kwam je dat in ‘de staatsmedia’ nergens tegen. Ze stond nog altijd vierkant achter #ikdoenietmeermee en Willem Engel was haar profeet: ‘Willem weet alles’. Het virus was een griepje dat je te lijf kon gaan door je immuunsysteem te versterken. Artsen en wetenschappers in haar appgroep hadden het zelf gezegd. En of we wel wisten dat er per dag ongeveer 300.000 mensen stierven aan de lockdown? En dat het IMF Wit-Rusland 900.000 miljoen euro had geboden om in lockdown te gaan? ‘Dat hoor je nergens’, zei ze, wat een prachtige zin was op die plaats.
De paradox van het complotdenken is dat het de autoriteit van wetenschap in het algemeen en de farmaceutische industrie in het bijzonder betwist, maar de eigen theorie graag kracht bijzet met ‘artsen en wetenschappers’. Zulke anonieme wetenschappelijke autoriteit fungeert daar als de witte doktersjas in tandpastareclames.
Het helpt niet om complotdenkers ‘durf te denken!’ toe te roepen, die oude strijdkreet waarmee Kant de Verlichting ontstak. Dat is nu juist wat ze onafhankelijk van autoriteit en deskundigheid zeggen te doen. Ja, ze denken, ze worden geleid door zoekgedrag en ze zijn mondig, maar twijfelen, dat doen ze niet. Daar krijg je maar mist van in je hoofd.