De leider op links, beloftes van Rutte: dit zeggen insiders over de campagne

De poll met politieke insiders is in Washington groot gemaakt door de National Journal, een prestigieus weekblad over de binnenwereld van de politiek en het bestuur in Amerika. De poll heeft in Washington zo veel aanzien dat vrijwel iedereen – anoniem – meedoet. Talrijk zijn de verhalen van vermaarde politici, strategen en lobbyisten die de grootst mogelijke moeite deden in de poll te worden opgenomen. Diverse andere politieke media, zoals Politico, hebben het concept overgenomen.

Zo’n politiek panel, zoals NRC dat nu ook brengt, beoogt het tactische en strategische denken in de politieke binnenwereld bloot te leggen. Politiek zit vol met contra-intuïtieve werkelijkheden. Als Wilders een gephotoshopt beeld van Pechtold twittert, is dat persoonlijk nadelig voor Pechtold, maar zien de meeste insiders meteen ook politiek kansen voor de D66-leider. Als Rutte Wilders uitsluit van coalitievorming, zien politieke insiders meteen dat de VVD-leider kiezers bij CDA en D66 probeert weg te lokken.

Dit soort inzichten en dubbelzinnigheden kan het panel in beeld brengen: het ambacht van de politiek, de dubbele bodems van campagnetactiek, het werkelijke denken in Den Haag. Zodat in beeld komt wat de Haagse binnenwereld echt vindt, en de lezer, ook achteraf, kan vaststellen hoeveel verstand die mensen ervan hebben.

NRC vroeg oud-ministers, -spindoctors, -Kamerleden en andere insiders mee te doen; 63 personen zegden dat toe. Wie die deelnemers zijn, staat hieronder opgesomd. Ze antwoorden op basis van anonimiteit. Op deze eerste vragen antwoordden er zestig.

Vraag 1: Wie heeft de grootste potentie om de leider op links te worden?

Als iemand de leiding pakt op links, dan is het wel ‘the new kid on the block’, zegt het politieke panel: GroenLinks-leider Jesse Klaver. Hij heeft charisma en zijn moderne campagne trekt veel aandacht. Dat nieuwkomersimago werkte in 2002 voor Jan Peter Balkenende, in 2003 voor Wouter Bos, in 2010 voor Job Cohen en in 2012 voor Diederik Samsom, zegt een oud-CDA-campagnestrateeg.

Maar Klaver moet oppassen dat hij niet „te veel een namaak-Obama wordt”, zoals een SP’er het zegt. Hij wordt weleens spottend ‘Jessias’ genoemd. Dat imago kan bedreigend zijn voor zijn campagne, denkt 60 procent van onze insiders. Een oud-minister (VVD): „Nederlanders houden niet van sterallures.”

De kansen van PvdA-leider Lodewijk Asscher en SP-leider Emile Roemer worden veel kleiner geschat. Er is forse kritiek op de strategie van Asscher. Hij probeert te krampachtig afstand te nemen van het kabinetsbeleid, zeggen veel insiders. Dat is dom, vindt een PvdA’er, juist omdat er genoeg prestaties zijn: betere werkgelegenheid, gezonde staatsfinanciën, een groeiende economie. „Hij had dat beleid moeten omarmen: kijk eens wat mijn vriend Mark en vooral ik hebben bereikt.” Dat zegt ook een oud-CDA-strateeg, die eraan toevoegt: „Diederik Samsom zou dat wel hebben gedaan.”

Sommige PvdA’ers in het panel geloven nog in een comeback. „Asscher is nog steeds bezig om zijn verhaal en zijn stem te vinden. Hij boekt daarin progressie”, zegt er een, maar „het is een race tegen de klok”. Een andere oud-PvdA-strateeg is minder optimistisch: „Asscher heeft alles in zich om de leider op links te worden, maar dankzij een amateuristische, versnipperde en zoekende campagne komt er helemaal niks van terecht.”

Over SP-leider Emile Roemer is het panel onverbiddelijk: hij heeft het gewoon niet in zich. Deze kabinetsperiode profiteerde de SP niet van de daling van de PvdA in de peilingen. 85 procent van de insiders ziet dat ook niet meer gebeuren. Roemer is te lief, zeggen ze. Een oud-bewindspersoon (CDA): „De vechtersmentaliteit die bij de SP hoort, heeft Roemer niet meer.”

Een groot deel van de insiders, een op de drie, denkt dat er helemaal geen duidelijke leider komt op links. Een oud-PvdA-minister zegt dat links zo klein en „zo verdeeld” is dat „een leider op links niet te verwachten valt”. Rechtse insiders kijken er met leedvermaak naar: „Links Nederland kan (gelukkig) nog steeds niet door één deur”, zegt een oud-PVV’er. Een oud-VVD-strateeg vat het zo samen: „Asscher heeft Samsom vermoord. Roemer en Pechtold zitten op hun uiterste houdbaarheidsdatum en Klaver is geen leider. Kortom: geen leider op links.”

Vraag 2: Veel partijen verwijten Rutte onbetrouwbaarheid. Hoe schadelijk is dat voor hem?

Zijn politieke tegenstanders zetten VVD-leider Mark Rutte graag neer als onbetrouwbaar, waarbij ze verwijzen naar verbroken verkiezingsbeloften: geen geld meer naar de Grieken, 1.000 euro voor iedere Nederlander.

Toch zal dat Rutte beperkt of zelfs helemaal niet schaden, denkt een kleine meerderheid van de insiders. Voor de meeste burgers, zo zeggen zij, is ‘de politiek’ in het algemeen onbetrouwbaar. Een lobbyist: „Alle politici verdraaien feiten, in het oordeel van veel mensen.”

De verkiezing van president Trump in Amerika laat zien dat betrouwbaarheid blijkbaar „een beperkt beoordelingscriterium” is voor kiezers, zegt een lobbyist. Bovendien vinden veel Nederlanders Rutte nog sympathiek, zegt een oud-PvdA-bewindspersoon. „Velen zullen hem zijn onbetrouwbaarheid en opportunisme vergeven.”

Toch vindt 43 procent van het panel dat dit stigma wel degelijk gevaarlijk kan worden voor Rutte. Je zag het toen hij vorige week zei dat hij 2 miljard euro wil investeren in de ouderenzorg. Hij werd direct herinnerd aan zijn gebroken beloftes. Een SP’er verwacht dat Rutte bij iedere volgende belofte „op een berg aan ongeloof” bij kiezers zal stuiten.

Het wordt pas écht gevaarlijk voor Rutte als zijn grootste concurrent Wilders terugzakt in de peilingen. Nu is Rutte nog het ‘redelijke alternatief’. Maar als er straks een ‘linkse leider’ opstaat, „kan het zomaar einde oefening worden voor Rutte”, zegt een PvdA’er. „Omdat er geen betrouwbaarheid is.”

Was het slim van Rutte om, samen met Geert Wilders, het RTL-premiersdebat af te zeggen? Daarover is het panel verdeeld. 45 procent vindt het (zeer) verstandig, 43 procent vindt het (zeer) onverstandig.

Het was zeker slim, zegt een oud-GroenLinks-politicus, omdat Rutte vooral de tweestrijd met Wilders in stand wil houden. „Op het moment dat Wilders afzegde, was er voor Rutte niets meer te halen.”

Als je toch al aan kop gaat, kun je in zo’n debat eigenlijk alleen nog maar verliezen, zeggen veel insiders. Een rechtse strateeg: „De beste manier om geen fouten te maken tijdens een debat is door het niet aan te gaan.”

Het risico van de afzegging is dat „onvermijdelijk de indruk van vluchtgedrag” ontstaat, zegt een oud-VVD-minister. Een oud-PVV-politicus: „Het versterkt het gevoel bij veel mensen dat politici steeds minder verantwoording af wensen te leggen over gevoerd beleid en standpunten.”

Een D66’er noemt een ander risico: Rutte deed de afzegging samen met Wilders – de man „met wie hij zegt niet te willen samenwerken”. En op die manier, zegt een oud-PvdA-strateeg, krijgt ook „het tikje onbetrouwbare” dat aan Rutte kleeft, weer extra nadruk.

Vraag 3: Zijn er risico’s in Wilders’ strategie om vooral via Twitter campagne te voeren?

Donald Trump schopte het met zijn Twitter-strategie tot in het Witte Huis. Maar, waarschuwt een oud-VVD-minister, dat wil niet zeggen dat PVV-leider Geert Wilders kan rekenen op hetzelfde effect. Sympathie krijgen van boze burgers is nog maar het begin. Ze moeten óók gemotiveerd worden om naar de stembus te gaan. „Bij Trump kwam de energie van zijn campagne toch vooral van zijn massabijeenkomsten”, zegt de VVD’er. Die gaven zijn aanhangers motivatie. In tegenstelling tot Wilders, die „gewend is geraakt om slapend rijk te worden” met de aandacht voor zijn tweets.

Deze VVD’er vormt een minderheid in het panel. Bijna driekwart ziet geen of amper risico’s in Wilders’ strategie om weinig te debatteren, weinig interviews te geven en vooral veel te twitteren. Een D66’er: „Geert en Twitter passen bij elkaar als maathandschoenen.” Een oud-Tweede Kamerlid (ChristenUnie): „Of we het leuk vinden of niet, Wilders kan zich veel permitteren.”

Veel insiders vinden dat journalisten de PVV-leider te veel ruimte geven. „De kans is groot dat de media, uit angst iets te missen, slaafs aandacht blijven geven aan Wilders’ 140 tekens”, zegt een PvdA’er. Een VVD’er: „Waar blijft de verantwoordelijkheid van de journalistiek om onderscheid te maken tussen angstaanjagende schreeuwers zonder concrete oplossingen en verantwoordelijke, realistische politici?”

Toch ziet een PvdA-strateeg dat óók Wilders belang hecht aan een ouderwets interview, zoals bij WNL afgelopen zondag. „Keurig in pak op klassieke stoelen. En op de achtergrond een raam met doorkijkje naar bomen. Het leek wel alsof het was opgenomen op Villa Eikenhorst.”