Terug naar de krant

Hoe Russische desinformatie hier in een gratis krant belandt

Leeslijst achtergrond

MH17 Het alternatieve medium De andere krant heeft invloed op het debat in Nederland. De inhoud kan soms worden herleid naar Rusland.

Leeslijst

Wat is het nieuws?

  • Een adviseur van het Kremlin, die van de VS een inreisverbod kreeg vanwege beïnvloeding van de Amerikaanse verkiezingen, was in Nederland actief rond het MH17-proces, zo blijkt uit onderzoek van NRC.
  • Aleksandr Malkevitsj werkte in 2018 voor een Russisch mediaconcern dat zich bezighoudt met destabilisatiecampagnes in het buitenland, bijvoorbeeld via de beruchte ‘Trollenfabriek’ die via online nep-profielen de Amerikaanse verkiezingen probeerde te beïnvloeden.
  • Verschillende Tweede Kamer-fracties willen opheldering van het kabinet. „Deze propagandist van Poetin is wat ons betreft niet welkom in Nederland”, zegt VVD-Kamerlid Jeroen van Wijngaarden in een reactie.

Lees het volledige nieuwsbericht hier: Kremlin-adviseur actief in Nederland rond MH17

Eén dag voor de start van het MH17 proces verzamelen een paar honderd mensen zich onder goudkleurige kroonluchters in de Lutherse kerk in Amsterdam. Op deze zondag 8 maart organiseert alternatief medium De andere krant een congres om haar special over de MH17 te presenteren. Oud-hoogleraren Karel van Wolferen en Kees van der Pijl houden een lezing waarin ze uitleggen waarom het door Nederland geleide onderzoek naar de vliegtuigramp niet zou deugen. Maar erna stuit NRC op foto’s waarop nog een dérde man met een rossig baardje de volle kerkzaal toespreekt.

Wie deze spreker is, die niet staat aangekondigd in het programma en achteraf ook niet is terug te vinden in het videoverslag? „Geen idee”, zegt Madeleine Klinkhamer, initiatiefnemer van De andere krant, aan de telefoon. Lijkt de onbekende spreker niet verdacht veel op Aleksandr Malkevitsj, een grote speler in Ruslands propagandamachine? „Wie zegt u?”, reageert Klinkhamer, die het congres organiseerde en zelf ook aanwezig was in de Lutherse kerk. „Nee, die naam doet bij mij geen belletje rinkelen”.

De andere krant is opgericht in 2018 om het nieuws te brengen dat de ‘mainstream media’ achterhouden. Het blad wordt huis-aan-huis verspreid en ligt in stapels bij alternatieve winkeltjes. Eerdere edities gingen onder meer over Rusland, alternatieve geneeswijzen en de ‘ware’ toedracht van de aanslagen op het World Trade Center in New York in 2001. De afgelopen maanden heeft de krant zich op Covid-19 gericht. Dat zou maar een griepje zijn, ontwikkeld in de Verenigde Staten om de wereldbevolking onder controle te krijgen.

Deze boodschap vindt momenteel veel weerklank in allerlei ‘alternatieve media’, waar veel desinformatie over het virus wordt verspreid. Toch onderscheidt De andere krant zich van deze initiatieven. Allereerst vanwege de schaal: tijdens de coronacrisis verscheen de krant tweemaal in oplages van meer dan een half miljoen gratis exemplaren. Het is daarmee de grootste gratis krant van Nederland.

Er is nog iets dat De andere krant onderscheidt: De initiatiefnemers en redacteuren onderhouden banden met Rusland. Het gaat om Russische organisaties en personen die van buitenlandse inmenging worden beschuldigd. Wat betekenen die contacten? Wordt deze krant beïnvloed door het Kremlin?

De andere krant heeft tijdens de coronacrisis onmiskenbaar invloed op het maatschappelijk debat. Bij protesten tegen de coronamaatregelen dragen demonstranten steevast exemplaren van de krant met zich mee. Hoofdredacteur Sander Compagner sprak op het Malieveld duizenden demonstranten toe: „De overheid is niet te vertrouwen!”. Bekende Nederlanders als rapper Lange Frans en topmodel Doutzen Kroes werden beïnvloed door de krant. „Willen ze wel dat wij gezond zijn?”, schreef Kroes voor haar 6,4 miljoen volgers op Instagram. „Ik heb het over de media, de farmaceutische industrie, onze regeringen en alle grote bedrijven die hele andere belangen lijken te hebben dan wij en die overal banden mee hebben.” Kroes deelde op Instagram ook waar ze haar informatie vandaan haalde: De andere krant.

Vuile zaakjes voor Poetin

Terug naar de Lutherse kerk. De onbekende spreker op het congres is inderdaad Aleksandr Malkevitsj, bevestigt hoofdredacteur Sander Compagner. De Rus werkte in 2018 bij het mediabedrijf van zakenman Jevgeni Prigozjin, die voor president Poetin allerlei vuile zaakjes opknapt: van de inzet van huurlingen via de firma ‘Wagner’ tot beïnvloedings- en destabilisatiecampagnes in het buitenland. De ‘Trollenfabriek’ (werkelijke naam: Internet Research Agency) is het bekendste onderdeel van Prigozjins mediaconcern. Dertien medewerkers van de Trollenfabriek worden door de Amerikaanse Justitie gezocht wegens inmenging in de presidentsverkiezingen van 2016.

Ook Malkevitsj is persona non grata in de VS. Zijn website ‘USA Really’ was volgens het Amerikaanse ministerie van Financiën bedoeld om verdeeldheid te zaaien in de Amerikaanse samenleving aan de vooravond van de congresverkiezingen in 2018. Malkevitsj heeft bovendien zitting in de ‘Maatschappelijke Kamer’, een prestigieus adviesorgaan van de Russische president, waarin hij gaat over mediazaken.

Malkevitsj zocht zelf contact met De andere krant, zegt hij in een telefonische reactie tegen NRC. Hij zou toch al naar Nederland komen voor het MH17-proces en liet De andere krant van tevoren weten dat hij „bereid was om op te treden” op hun symposium. „De organisatoren namen toen contact met mij op. Al snel was duidelijk dat er zelfs een artikel in zat.”

Rond de aanvang van het MH17-proces brengt Malkevitsj een boek uit met desinformatie over de vliegramp: de Boeing zou zijn neergestort door slecht weer – iets wat de Onderzoeksraad voor Veiligheid uitsluit. Dat boek mag hij promoten in een stuk in De andere krant. En daarna komt hij dus ook spreken op het symposium. Malkevitsj bekritiseert het onderzoek: de schuld van Rusland zou al vast staan. „Het vonnis is al geveld voordat de rechtszaak begonnen is”.

Vrouw van VN-diplomaat

Rond de krant duiken meer Russen op. Ze zijn van de actiegroep Global Rights of Peaceful People (GRPP) van de Nederlandse Russen Natalia Vorontsova en Nikita Ananjev en de etnische Russin uit Oost-Oekraïne Jelena Plotnikova. Zij organiseren al jaren demonstraties voor Russische belangen. Volgens bronnen van NRC is dat geen toeval: de GRPP zou rechtstreeks in contact staan met Russische inlichtingenofficieren.

Een frequente deelnemer aan acties van de GRPP is Madeleine Klinkhamer, oprichter van De andere krant. De vrouw van een VN-diplomaat, eigenaar van een internationaal adviesbureau, demonstreerde vorige maand nog, in een t-shirt met ‘NOS = Fake News’ erop, voor de rechtbank bij Schiphol. Daar is op dat moment het MH17-proces aan de gang. Ze staat bij een vrachtwagen met een groot beeldscherm waarop een documentaire wordt afgespeeld die de Russische onschuld zou moeten aantonen. Uit navraag bij het verhuurbedrijf, blijkt dat de wagen is betaald door GRPP-activiste Plotnikova. Ook aan andere demonstraties van de GRPP, zoals in 2018 tegen het bewind in Oekraïne, neemt Klinkhamer deel.

Een andere Russische connectie van de krant loopt via oud-hoogleraar Kees van der Pijl. Hij schrijft de meeste kranten vol en zit in de raad van toezicht van het blad. Tevens is hij toezichthouder en adviseur van de denktank ‘Dialogue of Civilizations’. Dat is een organisatie van Vladimir Jakoenin, die zich volgens een recent Amerikaans Senaatsrapport ook bezighoudt met het beïnvloeden van verkiezingen in het buitenland.

Herleid naar Rusland

Wat betekenen deze Russische banden voor de inhoud van de krant? Wie de corona-edities leest, stuit op desinformatie die soms óók herleid kan worden naar Rusland. Bijvoorbeeld in een artikel van Sonja van den Ende, bekend van demonstraties voor de Syrische dictator Assad. In De andere krant schrijft Van den Ende dat EU-landen Covid-19 gebruiken als instrument om hun bevolkingen aan „terreur” te onderwerpen. Haar stuk verscheen eerder in het Engels op Oneworld.press. Deze website werd eind juli door de Amerikaanse inlichtingendiensten aangewezen als Engelstalige overheidssite van Rusland die desinformatie verspreidt over het coronavirus.

Een andere auteur van de krant is oud-hoogleraar en voormalig NRC-journalist Karel van Wolferen. In de editie ‘Covid-1984’ stelt Van Wolferen dat reeds in september 2019, onder de naam ‘Agenda ID2020’, door de farmaceutische industrie en ‘het bankwezen’ werd besloten om alle kinderen wereldwijd te vaccineren. Daarbij zouden zij allemaal „een draagbare en aanhoudende biometrisch gekoppelde digitale identiteit” krijgen. Het ‘desinformatielab’ van de Europese Unie, dat burgers waarschuwt voor Russische desinformatie, herleidde deze theorie tot de site Southfront. Uit de metadata van Southfront blijkt dat de site vanuit Rusland opereert.

Aleksandr Malkevitsj (rechts) van de Stichting voor de verdediging van nationale waarden.
Foto Stichting voor de verdediging van nationale waarden

Van Wolferen lanceert in De andere krant nog een andere complottheorie. Hij suggereert dat Covid-19 ontwikkeld zou zijn op de Amerikaanse militaire basis Fort Detrick. Deze theorie verscheen voor het eerst in maart op de Canadese website Global Research. In een recent Amerikaans overheidsrapport over Russische beïnvloeding staat dat op Global Research zeven fictieve auteurs actief waren die in werkelijkheid werkten voor de Russische inlichtingendienst GROe. Zij plaatsten in totaal 108 artikelen op de site.

In een reactie laat Van Wolferen weten dat Global Research een van zijn bronnen is. Daarnaast zou hij zich vooral baseren op „medische bronnen”, die hij verder niet wil toelichten.

De andere krant plaatst bovendien artikelen die ook in Sputnik verschijnen. Het Russische staatsmedium is berucht vanwege het verspreiden van propaganda en onjuiste informatie. Op de voorpagina van de laatste editie prijkt een stuk van Sputnik-redacteur Jekaterina Blinova. Eerder plaatste de krant een artikel van Eric van de Beek, dat vervolgens ook in column-versie op Sputnik verscheen. Deze Van de Beek, eindredacteur van De andere krant, schrijft inmiddels op vaste basis columns voor Sputnik tegen een vergoeding.

Lees ook Actiegroep Viruswaarheid betrokken bij anticorona-campagne van BN’ers
Tegenstanders van de anticoronamaatregelen demonstreerden eind augustus op het Malieveld in Den Haag. Foto Robin van Lonkhuijsen / ANP

Strategie van het Kremlin

Zo vinden Russische artikelen en desinformatie hun weg naar een huis-aan-huisblad. „Het past helemaal in de strategie van het Kremlin”, zegt Ben de Jong, verbonden aan de Universiteit Leiden en kenner van Russische inlichtingendiensten. „We weten dat Rusland desinformatie verspreidt, onder andere over corona.” Rusland doet dit om verwarring te zaaien, zegt De Jong. Ook de Europese Unie waarschuwde hiervoor. Zo verspreidt Rusland volgens een EU-rapport het verhaal dat Covid-19 „een menselijke creatie” is die door het Westen als wapen wordt gebruikt.

De Jong: „Ze proberen de politieke orde in westerse landen te ondermijnen. Het is een manier om met andere middelen dan wapens je tegenstander te verzwakken.” Het is geen nieuw fenomeen, benadrukt De Jong. „In de jaren tachtig verspreidde de KGB via bevriende journalisten de complottheorie dat het aidsvirus is gecreëerd op de Amerikaanse militaire basis Fort Detrick, om de zwarte bevolking en homoseksuelen uit te moorden. Nu zie je dezelfde truc in feite terugkomen in een andere vorm.” 

In De andere krant heeft Rusland volgens De Jong een perfecte ingang gevonden. „Het lijkt er sterk op dat deze krant onderdeel is van een Russische beïnvloedingsoperatie, maar dat bewijzen is vaak lastig. Je kunt je natuurlijk wel afvragen: Waar halen ze het geld vandaan voor die grote oplagen? Voor het Kremlin is dit initiatief van grote waarde. Het past bij hun politieke oorlogsvoering vandaag de dag: het ondermijnen van de westerse maatschappij van binnenuit, met behulp van andere westerlingen.”

‘Volgende oorlog voorkomen’

Zelf willen de initiatiefnemers niets weten van Russische beïnvloeding. Initiatiefneemster Madeleine Klinkhamer zegt dat ze enkel bezig is „de volgende oorlog te voorkomen”. Om dezelfde reden – een dreigende oorlog met Rusland – zegt Kees van der Pijl alles te doen wat in zijn macht ligt om „demonisering van Rusland” tegen te gaan. Van betalingen vanuit Rusland is naar zijn weten geen sprake. Al is dat via het crowdfunding-model van de krant moeilijk te controleren. Van der Pijl zou er niet eens afwijzend tegenover staan. „Was het maar zo, dat ze geld staken in een initiatief als De andere krant.” Later stelt hij dat deze opmerking „ironisch” bedoeld was. Eindredacteur Eric van de Beek zegt dat hij „nog nooit een Rus is tegengekomen die mij iets aanbood”. Zijn opdrachtgever Sputnik zou zich niet bemoeien met de inhoud van zijn columns. „Dus ik ben geen gekochte journalist”, zegt Van de Beek. „Hooguit een useful idiot.”

Met medewerking van Steven Derix

Luister ook naar deze aflevering van onze podcastserie NRC Vandaag: De Russische connecties van ‘De Andere Krant’

U kunt zich ook abonneren via Apple Podcasts, Stitcher, Spotify, Castbox of RSS.

Een versie van dit artikel verscheen ook in NRC Handelsblad van 29 september 2020.

Mail de redactie

Ziet u een taalfout of een feitelijke onjuistheid?

U kunt ons met dit formulier daarover informeren, dat stellen wij zeer op prijs. Berichten over andere zaken dan taalfouten of feitelijke onjuistheden worden niet gelezen.

Maximaal 120 woorden a.u.b.
Vul je naam in