‘Eigen verantwoordelijkheid’ is het beleid van een overheid die als de dood is om systeemverantwoordelijkheid te nemen

De burgemeester had het gedaan om erger te voorkomen. Het is een argument dat al heel lang meegaat onder bestuurders en anderen die met macht zijn omkleed, en dat ze tevoorschijn trekken wanneer de vrees voor de bijbehorende verantwoordelijkheid ze naar de keel vliegt. Het is ook een argument waarmee de bediener ervan zich op onbetrouwbaar ijs begeeft, want bewijs maar eens dat het waar is: ‘Ja, edelachtbare, ik heb de trein laten vertrekken, maar als ik hem had tegengehouden was de ramp veel groter geweest.’

Toch klonk er geen spoor van twijfel door in de stem van de burgemeester van Tilburg toen hij vrijdag op de radio uitlegde waarom hij donderdag een groot beeldscherm had laten neerzetten op een veldje ten behoeve van een menigte enthousiast brullende voetbalsupporters – de burgemeester had er vijfhonderd geteld, anderen spraken van duizend, bij de beelden dacht ik bedroefd terug aan een bloedstollend volle Bravotent op Lowlands. Als hij het niet had gedaan, zei de burgemeester, waren ‘ze’ toch eropuit getrokken, hadden ‘ze’ zich ongeoorloofd verzameld op onbekende plekken, dan was het voetbalverzet ondergronds gegaan. Dat zou pas echt erg zijn geweest. Want dan hadden zijn veiligheidstroepen de orde niet kunnen handhaven.

‘Handhaven? Er is nu óók niet ingegrepen’, wierp de presentator tegen. Klopt, bevestigde de burgemeester opgewekt. Want dan zou het alleen maar nog verder uit de hand zijn gelopen.

Hij zei het met het zelfvertrouwen van een man die heeft geleerd dat besturen in Nederland nogal eens neerkomt op doorzwetsen totdat ook de laatste tegenstander in godsnaam maar iets leuks voor zichzelf is gaan doen. En hoe langer je doorzwetst, hoe minder het opvalt dat je een groep die zich volgens bange bestuurders ‘niet laat reguleren’ hebt beloond voor hun recalcitrantie door ze de publieke ruimte cadeau te geven. Misschien, fluisterde iemand verderop in de straat, moeten bejaarden ook dreigen dat ze hun ‘harde kern’ er op uit zullen sturen om het permanente exclusieve gebruik van een groot, besmettingsvrij stadspark af te dwingen, ter recreatie.

Als er een schuldige moet worden aangewezen, wilde de burgemeester gezegd hebben, dan is dat de aanhanger van Willem II, die niet ‘zijn verantwoordelijkheid’ heeft genomen door rustig op een klapstoeltje in stille dankbaarheid de overwinning te incasseren. De burgemeester had de kat de kooi van het gekortwiekte vogeltje in gejaagd, en nu het beest tussen de neerdwarrelende veertjes voldaan zijn bebloede bek stond af te likken, pruttelde de burgemeester ‘eigen verantwoordelijkheid’.

‘Eigen verantwoordelijkheid’, we horen het de godganse dag en niet alleen wanneer een incompetente bestuurder een schaamlap probeert voor te hangen. Het is het mantra van deze tijd, het is een liberaal principe, het is een visie op de samenleving waar we een decennium lang mee zijn doodgegooid.

Bedrijven, reguleer jezelf. Achterblijvers op de arbeidsmarkt, zoek het zelf uit en houd je eigen broek op. Klimaatbezorgden, neem je eigen mok mee naar de koffieautomaat op het werk. Geen minimumticketprijzen voor prijsvechtende luchtvaartmaatschappijen, maar de consumentenbewustwordingsactie ‘Wijs op reis’. Geen straffen voor schreeuwende voetballiefhebbers, maar de supporterbewustwordingsactie ‘Houd je bek’.

Het is beleid van een overheid die als de dood is om systeemverantwoordelijkheid te nemen, en van een premier die het op het randje van ongeoorloofde overheidsbemoeienis vindt als hij ‘dit mag je niet doen en anders stuur ik de politie erop af’ zegt.

Tijdens een pandemie is dat tamelijk ingewikkeld.