Halsema kondigde eind augustus aan het omstreden middel tóch weer in te willen zetten, zij het in een nieuw jasje. Het gaat om gerichte fouilleeracties in een specifiek aangewezen gebied. De burgemeester had al een aantal extra waarborgen ingebouwd, maar die gaan voor mensenrechtenorganisatie Amnesty nog niet ver genoeg.

Burgemeester Halsema, hoofdcommissaris Paauw en hoofdofficier van justitie De Beukelaer zetten het middel in in de strijd tegen het wapenbezit onder Amsterdammers. De driehoek maakt zich al langer grote zorgen om het toegenomen aantal wapengerelateerde incidenten onder minderjarigen.

De driehoek praat op dit moment nog over de uitwerking van het plan. Begin november vindt er een grote wapeninleveractie plaats, daarna moet de proef met preventief fouilleren beginnen. Het middel is omstreden in de stad. In dit achtergrondverhaal lees je waarom dat zo is en hoe preventief fouilleren toch weer op de agenda kwam. 

De driehoek (burgemeester, hoofdcommissaris van de politie en de hoofdofficier van justitie) is van plan om naast a-selectieve controles (zonder aanziens des persoons) op straat ook controles uit te voeren in een horecagelegenheden. In een brief aan de gemeenteraad schreef Halsema dat bij een controle in een horecazaak alle bezoekers worden gecontroleerd in plaats van alleen specifieke personen.

'Hoe baseer je welke horecagelegenheid je gaat controleren?', vraagt Oudshoorn zich af. 'Daar zit dus ook al een vorm van mogelijke vooringenomenheid in. Of dat er een opsporingsindicatie is. En daar is preventief fouilleren niet voor.'

De driehoek wil het middel ook inzetten bij de controle van personen die betrokken zijn bij een videoclip waarbij wapens in het spel zijn. Ook daar plaatst Amnesty vraagtekens bij. 'Dit wordt ook als argument gebruikt voor preventief fouilleren, terwijl het natuurlijk gewoon onder de Wet wapens en munitie kan. Dan ga je niet even aan een officier van justitie vragen: mogen wij preventief fouilleren? Dan grijp je direct in.'

Na aandringen van een aantal politieke partijen heeft Halsema ingestemd met waarnemers die bij de fouilleer-acties aanwezig mogen zijn. Amnesty twijfelt over de rol van die waarnemers. 'Als je waarnemers neerzet, moet het ook wel op een goede manier gebeuren. Dus niet dat iemand meeloopt en een keertje meekijkt, maar echt structureel monitoren wat er gebeurt en hoe het plaatsvindt. En die waarnemers en hun rapporten moeten ook echt gecontroleerd kunnen worden.'

Amnesty blijft zich zorgen maken over het gevaar voor etnisch profileren. Recent werd in opdracht van de driehoek aan 750 Amsterdammers op straat gevraagd naar hun contact met de politie. Van hen zijn 255 het afgelopen jaar met de politie in contact gekomen. Uit de enquête blijkt dat meer dan de helft het gevoel heeft dat bij de staandehouding huidskleur een rol speelt. 'Waar het om gaat is dat je met preventief fouilleren etnisch profileren in de hand werkt.'

'Tegen de groepen die verkeerd gedrag vertonen, moet je optreden. Alleen het risico is dat je ook mensen meeneemt die gewoon hun normale leven leiden en die ook elke keer gecontroleerd worden, waardoor het discriminatie wordt en discriminatie is in dit land verboden. We hebben niet voor niets de Grondwet', zegt Oudshoorn.

Tot vorig jaar was de directeur van Amnesty lid van de eenheidsleiding van de Amsterdamse politie. Ook daar stak ze haar mening niet onder stoelen of banken. 'Ik ben altijd tegen preventief fouilleren geweest. Ook toen ik bij de politie werkte.'