Nieuwe studies bieden hoop: ook zonder besmetting heb je mogelijk weerstand tegen corona

Bij sommige mensen lijkt het immuunsysteem het coronavirus te herkennen als gevaarlijke indringer, zonder dat deze personen ooit eerder zijn besmet met het virus. Diverse studies die de afgelopen weken verschenen, laten dat zien en leiden tot opwinding bij immunologen. Als de eerste bevindingen blijken te kloppen, hebben mensen een extra wapen tegen Covid-19. 

Het coronavirus dat eind vorig jaar in China opdook werd aanvankelijk het ‘nieuwe coronavirus’ genoemd. Eigenlijk klopt dat niet. Het virus was al lang onder ons, alleen niet in mensen. Het is dus geen gif uit een ander sterrenstelsel dat ineens opduikt en waarvoor alle aardse wetten niet gelden. Reacties in het lichaam die optreden bij andere virussen, kunnen wetenschappers op het spoor zetten om meer te leren over Sars-Cov-2. 

Precies dat gebeurde toen immunologen keken naar de respons van zogeheten T- en B-cellen in het afweersysteem. In bloedmonsters van Nederlanders, Amerikanen, Duitsers, Engelsen en Singaporezen zagen zij afweerreacties terwijl de personen van wie het bloed afkomstig was, nooit waren geïnfecteerd.

Opruimingsdienst

De T-cellen zijn samen met de B-cellen het geheugen en de opruimingsdienst van het immuunsysteem. Is een klus eenmaal geklaard, dan wordt dat keurig in het geheugen opgeslagen zodat zij bij een hernieuwde infectie met het virus direct de juiste bestrijdingsmiddelen kunnen inzetten. Maar komt er een geheel nieuw virus binnen, dan moet het immuunsysteem helemaal bij het begin opstarten. Dat duurt een aantal dagen. Met alle gevolgen van dien voor de zieke patiënt.

Bekend was al dat er soms kruisreacties kunnen optreden. Zo heet het effect als het geheugen van de B- en T-cellen de nieuwe indringer nog nooit hebben gezien, maar toch menen te herkennen aan de hand van eerder onschadelijk gemaakte virussen. Dat die kruisreacties ook lijken op te treden bij Sars-Cov-2, was nog niet bekend. Vandaar het enthousiasme toen wetenschappers in diverse internationale wetenschappelijke tijdschriften dit effect beschreven.

Reactie op onbekende coronavirussen 

In Nederland doet immunologe Mirjam Heemskerk aan het Leids Universitair Medisch Centrum onderzoek naar onder meer T-cellen. Ook zij zag in een kleine proef hoe kruisreacties optraden. “Wij zagen dat immuunsysteem reageerde op Sars-Cov-2 in bloedmonsters uit 2018, de tijd dus voor Covid-19. Wij hebben de monsters van vijf individuen bekeken en bij één monster zagen we een T-cel-respons. Het was weliswaar een andere respons dan bloedmonsters van zieke patiënten lieten zien, maar er was wel degelijk een reactie. Het is dus niet zo dat we helemaal geen immuniteit hebben tegen dit virus. Waarschijnlijk hebben we dat wel door eerdere coronavirussen die we hebben gehad.”

Onderzoekers gaan ervan uit dat ongeveer 20 tot 50 procent van de mensen T- en B-cellen heeft die het nieuwe coronavirus kunnen herkennen. Dat zou direct verklaren waarom zoveel mensen geen klachten krijgen terwijl ze toch positief zijn getest. Het Amerikaanse RIVM, het CDC, schat dat 40 procent van de geïnfecteerden asymptomatische klachten heeft. Dat wil zeggen: milde of geen klachten. In de sloppenwijken van India ligt dat percentage waarschijnlijk nog hoger. Daar lijkt het virus nauwelijks greep te krijgen op de bevolking.

“De B- en T-cellen kunnen daar deels een verklaring voor zijn”, zegt Heemskerk. “Wat ook meespeelt is dat het immuunsysteem van mensen in sloppenwijken alerter is. Zij komen veel meer in aanraking met pathogenen als virussen en bacteriën, waardoor het virus al wordt opgeruimd voordat de B- en T-cellen aan de slag gaan. Hierdoor is het percentage van mensen met asymptomatische klachten in de sloppenwijken van India mogelijk hoger dan in Europa of de Verenigde Staten.”

Niet somber

Heemskerk is niet zo somber als sommige virologen die met afgrijzen zien hoe antilichamen tegen Covid uit het bloed verdwijnen. “Antilichamen verdwijnen omdat ze niet meer nodig zijn als het virus er niet is. Maar je hebt je geheugencellen die ervoor zorgen dat de antistoffen direct weer aangemaakt worden als dat nodig is. Het hele vaccinatiebeleid is op dat principe gebaseerd.”

Door de kruisreactiviteit van het immuunsysteem ziet de toekomst er volgens Heemskerk beter uit dan soms wordt geschetst. “Er is namelijk een percentage van de mensen dat via T- en B-cellen waarschijnlijk minder ziek wordt.” Toch is er nog veel meer onderzoek nodig om dit te bevestigen, zegt ze.

Maar juich niet te vroeg

Dat zegt ook Eric Snijder, viroloog in het Leids Universitair Medisch Centrum. Hij vindt het nog veel te vroeg voor conclusies. “De responsen van T-cellen bij mensen zijn zwaar onderbestudeerd,”zegt hij. Wel acht hij het waarschijnlijk dat kruisreacties bij T- en B-cellen optreden als virussen sterk op elkaar lijken. “Zowel Sars-Cov-1 als Sars-Cov-2 zijn beta-coronavirussen”, zegt hij. “Twee gangbare verkoudheidsvirussen behoren ook tot de beta-coronavirussen. Zij staan dus genetisch relatief dicht bij Sars-Cov-2. Die twee zouden in mijn ogen een interessante bron kunnen zijn voor een studie. Het is allemaal nog erg speculatief, maar het begint wel te borrelen. Toch moeten we niet vergeten dat er heel veel factoren zijn die het verloop van een infectie bepalen. Van virologische, immunologische kant en genetische kant.”

Lees ook:

Immuun voor het coronavirus als je het gehad hebt? Nee, zo simpel is dat helaas niet

Een nieuwe studie wijst erop dat antistoffen tegen corona snel weer uit het bloed verdwijnen nadat je het virus hebt gehad. En het is niet het eerste onderzoek dat in die richting duidt. Hoe zit het met corona en afweer?