De Bijbel bevat staven dynamiet en verhalen die ons nu tegenstaan
Maarten van Rossem noemde het Oude Testament ‘krankjorem’. Hij heeft een punt, maar er is steviger tegenspraak nodig dan die Eeuwout Klootwijk en Gerard Rouwhorst gaven, schrijft Jan Offringa.
Op zich is het niet verkeerd een boek als de Bijbel te verdedigen tegen lukrake aanvallen als die van Maarten van Rossem in ‘De slimste mens’. Volgens deze historicus, die niet meteen bekend staat om zijn nuanceringen, zou het gaan om een totaal krankjorum, gewelddadig en idioot boek.
Dat vraagt om een weerwoord, maar niet op de wijze van Eeuwout Klootwijk en Gerard Rouwhorst (Opinie, 18 augustus). Hun reactie is uiterst ongelukkig. Ze nemen niet duidelijk afstand van verhalen die God in verband brengen met moordzucht en andere verwerpelijke zaken, maar zetten daar de inspirerende kant van de Bijbel tegenover. Alsof het helpt om van een vader die zijn kinderen mishandelt te vertellen dat hij op zondag zo lekker kookt voor zijn gezin.
In het bijzonder is het ongelukkig dat de auteurs het bijbelboek Exodus aanhalen. Want daarin wordt verteld dat God er niet voor terugdeinst onschuldige kinderen – alle eerstgeborenen in Egypte – te doden vanwege het onrecht van hun leider. Anders dan Klootwijk en Rouwhorst beweren, is Exodus niet zomaar een boek met aandacht voor de zwakkeren en kwetsbaren in de samenleving.
Een lelijke smet op het blazoen van God
Ook zouden zij meer recht kunnen doen aan het werk van Maarten ’t Hart. Deze grondige kenner van de Schrift telde eens het aantal mensen dat in de Bijbel door toedoen van of anders wel in naam van God de dood vond. Dat zijn er minstens 600.000. En dan is ’t Hart nog zo mild de slachtoffers van de zondvloed en de al genoemde eerstgeborenen in Egypte niet mee te rekenen, want dan ga je over de miljoen. Ook als je zulke verhalen niet historisch leest, werpen ze een lelijke smet op het blazoen van God. Dat poets je niet weg door de mooie kant van de Bijbel te benadrukken.
Hoe moet het dan wel? Als theologen kunnen we gewoon eerlijk toegeven dat er in de Bijbel verhalen staan die ons vandaag de dag tegenstaan. In die zin is het goed Van Rossem, zonder zijn kwalificaties over te nemen, gelijk te geven. Aanstootgevende bijbelverhalen vragen niet om een armetierige verdediging maar om tegenspraak.
We hoeven dan niet te pretenderen zelf de waarheid in pacht te hebben. Maar als God volgens een bijbelschrijver opdracht geeft onschuldigen te doden, rest ons weinig anders dan tegengas te geven en dit van de hand te wijzen. Zo kunnen en willen we niet over God spreken. Dat is de disclaimer die de Bijbel op zo’n moment nodig heeft.
Krampachtige omgang
In dit verband is het zinvol John Barton aan te halen, de anglicaanse priester en bijbelwetenschapper. Het boek dat hij onlangs over de Bijbel schreef zou volgens de recensie (Trouw, 4 december 2019) weleens het nieuwe standaardwerk voor de komende decennia kunnen zijn. Barton laat zien dat het huidige jodendom en christendom niet in strikte zin ‘bijbelse religies’ zijn maar elk, op basis van een multi-interpretabele Bijbel, hun eigen religieuze ontwerp hebben ontwikkeld.
Beide godsdiensten lijken te beseffen dat we niet in de Bijbel moeten geloven, maar dat de Bijbel ons – soms helaas niet, maar in veel gevallen wel – op weg helpt om in God te geloven. Dat inzicht voorkomt een krampachtige omgang met aanstootgevende teksten.
Het is goed om met de auteurs bedacht te zijn op anti-joodse vooroordelen, maar dat is geen reden om kritiek op de Bijbel uit de weg te gaan. Voor zowel het Oude als het Nieuwe Testament geldt dat ze niet alleen geestrijk voedsel bevatten maar ook staven dynamiet die bij verkeerd gebruik veel schade kunnen veroorzaken. Het is goed dat christenen daar samen met joden uiterst attent op zijn.
Jan Offringa is protestants predikant te Wijk bij Duurstede en hoofdredacteur van liberaalchristendom.nl.
Lees ook:
Maarten van Rossem, maak geen karikatuur van de Bijbel
Een krankjorum boek, zo noemde Maarten van Rossem het Oude Testament, bij het tv-programma De slimste mens. Het klopt dat de Bijbel vol geweld staat. Maar toch biedt het boek hoop en inspiratie, schrijven Eeuwout Klootwijk van de Kerk en Israël/Joods-christelijke relaties, Protestantse Kerk en Gerard Rouwhorst, Katholieke Raad voor het Jodendom.