‘Educate yourself: behandel racisme beter tijdens de les’
In de geschiedenisles praten over racisme en slavernijverleden ligt gevoelig, blijkt uit onderzoek van antropoloog Sientje Trip. Docenten willen wel, maar weten niet hoe.
Het debat over racisme was de afgelopen maanden niet te missen. Tijdens protesten en op sociale media gaat het over Black Lives Matter, wit privilege en educate yourself. Er wordt gesproken over Nederlandse tradities en de geschiedenis, die soms een negatieve koloniale en racistische keerzijde hebben.
Alles heeft een geschiedenis en is daardoor gevormd, zo ook het racisme in Nederland. Het verleden heeft niet alleen invloed op de rijkdom en welvarendheid die we vandaag genieten, maar ook op hoe Nederlanders zichzelf zien en hoe de witte meerderheid kijkt naar niet-witte Nederlanders.
Een gebrek aan kritische aandacht voor dit verleden houdt de mythe in stand van onze tolerante en post-raciale samenleving, waarin ras geen rol meer zou spelen. Het zorgt voor een collectief gevoel van ongemak bij het bespreken van historisch en hedendaags racisme wanneer deze tolerantie wordt bevraagd, waardoor men liever om de hete brij heen draait dan de confrontatie aangaat. Dit ongemak is ook terug te zien in het onderwijs.
Zowel historisch als hedendaags racisme krijgt weinig aandacht tijdens de geschiedenislessen. Het lijkt een makkelijke oplossing om deze onderwerpen uitgebreider te behandelen in de schoolboeken en het verplichte curriculum. Dit gebeurt geleidelijk, met bijvoorbeeld de recente toevoeging van de Surinaamse verzetsstrijder Anton de Kom aan de Nederlandse canon. Maar een enkele toevoeging aan de curricula staat niet vanzelf gelijk aan de tijd die er daadwerkelijk aan wordt besteed in de klas.
Ondergeschoven kindje
Dat het slavernijverleden een ondergeschoven kindje blijft in het onderwijs komt door een samenloop van structurele en culturele redenen. Er is het aanhoudende gevoel van tijdsdruk onder docenten, waardoor zij zich dikwijls gedwongen voelen om bepaalde onderwerpen uit de schoolboeken vluchtig of zelfs niet te behandelen. Dat dan juist het slavernijverleden vaak het onderspit delft, heeft te maken met het post-raciale zelfbeeld van Nederland.
Historisch en hedendaags racisme wordt hierdoor door de overwegend witte bevolking, zo ook de merendeels witte docenten in Nederland, enerzijds dikwijls gezien als een non-kwestie. Anderzijds ervaren zij het als een te gevoelig onderwerp om het diepgaand te bespreken. Vooral op scholen buiten de grote steden met voornamelijk witte leerlingen bestaat de neiging het slavernijverleden te zien als iets wat leerlingen niet persoonlijk aangaat, een ver-van-hun-bedshow, waardoor er geen noodzaak is om er uitgebreid bij stil te staan.
Dit idee valt te koppelen aan het eerder genoemde witte privilege, wat inhoudt dat racisme door witte Nederlanders niet als een probleem wordt gezien in de Nederlandse samenleving, omdat het op henzelf geen negatief effect heeft.
Omgekeerd maakt de aanwezigheid van niet-witte leerlingen docenten soms hyperbewust van de gevoeligheid van het onderwerp en willen zij voorkomen dat hun niet-witte leerlingen zich gekwetst of oncomfortabel voelen bij het bespreken van racisme. Zo zei een docent tegen mij: “Ik wil niemand pijn doen, ik wil dat iedereen een plek heeft in de klas, ik heb ook het gevoel dat ik het steeds over ‘de slaven’ heb.”
Het is hier hun eigen ongemak met het onderwerp, geprojecteerd op niet-witte leerlingen, dat hen ervan weerhoudt een diepgaand(er) gesprek aan te gaan in de klas. Ook als docenten dit wel proberen, blijft het ongemak vaak knagen: ‘Wat als ik iets verkeerds zeg?’
Lange weg
De huidige discussie over racisme is een goed begin om het verlammende ongemak te doorbreken en het onderwerp kritisch bespreekbaar te maken. Maar we hebben nog een lange weg te gaan om als samenleving ook de post-raciale mythe te doorbreken. Nodig is het wel, zeker ook in het onderwijs, om zo de volgende generaties in staat te stellen zich ervan bewust te zijn welke gevolgen de geschiedenis heeft op de huidige samenleving. Pas dan kunnen de consequenties doelgericht worden aangepakt om een gelijkwaardige realiteit te creëren. Iets waar de huidige jonge generatie, met name jongeren van kleur, al een oproep toe doet aan de samenleving en in de politiek: Educate yourself.
