Vliegen is dodelijk

Terwijl ik deze blog schrijf raast het verkeer langs. Ik hoor het wel maar het stoort mij niet. Bijna vier miljoen Nederlanders ervaren wél langdurige geluidhinder: thuis, op de weg, op hun werk of in hun slaap. Dat heeft ernstige gevolgen voor hun gezondheid, stelt de Nederlandse Stichting voor Geluidhinder (NSG).

Sinds mijn blog ‘Een tik van de windmolen’ ben ik regelmatig de gast van de NSG. Zo ook op 21 februari. Op die dag organiseerden NSG, provincie en gemeente Utrecht een bijeenkomst met als thema Geluid en Gezondheid. De dag moet de opmaat worden naar een Gezond Geluidsakkoord. Een welluidende doelstelling. Aanleiding zijn de nieuwe Environmental Noise Guidelines for the European Region van de WHO. Ik ga u niet vermoeien met allemaal decibellen. Het komt erop neer dat de blootstelling aan weg- rail- en luchtvaartgeluid omlaag moet. Anders zal geluidhinder uitgroeien tot het belangrijkste milieugezondheidsprobleem in Nederland. “Nu nog is luchtverontreiniging de grootste killer en heeft geluid de twijfelachtige eer op twee te staan. Groot verschil is dat geluid geen silent killer is.”. Aldus de NSG.

Als enige dokter in de Statenzaal van het Provinciehuis spreek ik voor 200 techneuten en preventie- en beleidsmedewerkers over wat geluid doet met een mens. Mijn voordracht heeft als titel: “Ziek van Geluid”. Natuurlijk is geluid niet alleen maar slecht, betoog ik. Fylogenetisch heeft geluid drie functies. Het signaleert (kansen en gevaren), het communiceert (tam-tam en taal), en het is een expressiemiddel (muziek). Als laatste in de fylogenese kan het sedert de uitvinding van het buskruit ook schade aan ons gehoororgaan veroorzaken. Als bedrijfsarts ben ik vooral met dit laatste vertrouwd. Hoeveel werknemers in de industrie en de bouw heb ik niet voorgelicht over lawaai en gehoorbescherming?

Maar vandaag in Utrecht heb ik het over iets anders. Als sociaalgeneeskundige moet je nu eenmaal van alle markten thuis zijn. Het zijn vooral de niet-auditieve effecten die ik bespreek. Hier zijn decibellen minder belangrijk. Dit geluid komt zelden boven de 80 dB(A), en dan nog maar kort. Maar het hindert ons. Het stoort ons in onze bezigheden en in onze slaap. Hoe meer we ons daarover opwinden, des te groter wordt de hinder. Dat heet het nocebo-effect: wie problemen verwacht zal problemen krijgen.

Toch is er wel degelijk een fysiologische basis voor die niet-auditieve effecten. Ons arousal center, de formatio reticularis in de hersenstam, wordt door omgevingsgeluid permanent op een hogere stand gezet. En via het autonome zenuwstelsel en de hypofyse-bijnieras leidt dat tot meer adrenaline en cortisol in de bloedbaan. Juist, tot stress. Als die stress lang genoeg aanhoudt komen de langetermijneffecten hypertensie en hart- en vaatziekten in beeld. De oversterfte aan hart- en vaatziekten door omgevingsgeluid bedraagt in Nederland enkele honderden per jaar. Maar de morbiditeit is veel groter. Tenslotte zijn er cognitieve stoornissen aangetoond bij schoolkinderen die schoolgaan in de buurt van een vliegveld.

De discussie vindt plaats aan ronde tafels. Ik sta samen met een milieuëffectrapporteur van Schiphol als ‘tafelheer’ aan de tafel vliegtuiglawaai. Dat is niet toevallig. Als huisarts was ik ooit actief in een actiegroep Stop Vliegtuiglawaai, samen met linkse politieke partijen. In die grensgemeente scheerden met grote regelmaat RAF-straaljagers precies over de bebouwde kom en ons praktijkcentrum. Gesprekken en auscultatie waren dan twintig seconden lang onmogelijk. Veel mensen schreven hun angsten en nachtmerries toe aan de vliegtuigherrie: “Het lijkt wel oorlog!”

De discussie aan onze tafel loopt uit de hand. Een mevrouw roept: “ik vlieg helemaal niet meer”. De anderen zwijgen. Ze kijken bedremmeld. Zij vliegen kennelijk nog wel. Is dit nu vliegschaamte? De dame gaat verder: “Het is niet alleen het lawaai, maar ook de CO₂-belasting door het vliegen. Al die kerosine. Een dubbele bedreiging!” Mevrouw heeft ook een oplossing. “Zet op die vliegtickets voortaan met koeienletters VLIEGEN IS DODELIJK. Net als op die pakjes sigaretten!” Een origineel idee. Maar zal het werken? Vliegen is toch veiliger dan autorijden? Ja, maar alleen voor de passagiers.