Direct naar artikelinhoud

Nieuwe directeur Rijksmuseum breekt met verleden en maakt tentoonstelling over slavernij

Het Rijksmuseum houdt in 2020 een tentoonstelling over het Nederlands slavernijverleden. Dat zegt directeur Taco Dibbits tegen de Volkskrant.

Diorama (driedimensionaal tableau) van een slavendans, van de Surinaams-Nederlandse kunstenaar Gerrit Schouten, 1830.

'De collectie van het Rijksmuseum vertelt de geschiedenis van Nederland die verbonden is met vele landen', aldus Dibbits. 'Op goede en minder goede manieren, het hoort erbij en moet allemaal worden getoond'.

De keuze is een breuk van de nieuwe directeur met de visie van eerdere directeuren, die weinig tot geen aandacht aan de duistere zijde van de Hollandse geschiedenis schonken. Bij de heropening in 2013 koos toenmalig directeur Wim Pijbes voor een vermenging van kunst en geschiedenis, pijlers die voorheen gescheiden waren in het museum. Daarbij lag de nadruk op de successen: de Hollandse koopmansgeest, de handel, de meesterschilders als Rembrandt en Vermeer die dankzij de bloeiende economie in de Gouden Eeuw een markt hadden. Pijbes' motto: het museum is 'de schatkist van Nederland', Dibbits gaat nu laten zien hoe de Hollanders aan sommige van die schatten gekomen zijn.

Al bij zijn aantreden in 2016 liet Dibbits in subtiele bewoordingen weten het beleid van zijn voorganger los te zullen laten. Zijn visie is breder: 'De schatten van het Rijksmuseum en haar Hollandse kunst zijn niet slechts Nederlandse geschiedenis maar werelderfgoed. Het heeft de kracht om mensen te verbinden', zei hij bleek in mei tegen The Art Newspaper: 'We moeten zoeken naar gedeelde grond in het verleden.' Dat is een breuk met de gematigd nationalistische visie van zijn voorganger, en nieuw licht op de sociale en maatschappelijke rol van het Rijksmuseum.

De schatten van het Rijksmuseum en haar Hollandse kunst zijn niet slechts Nederlandse geschiedenis maar werelderfgoed. Het heeft de kracht om mensen te verbinden
Taco Dibbits (Directeur Rijksmuseum)

Koloniën

Het museum beheert vele objecten die refereren aan de slavernijgeschiedenis. Er zijn diorama's - driedimensionale tableaus - van slavenplantages gemaakt door de Surinaams-Nederlandse kunstenaar Gerrit Schouten, er zijn vele etsen en enkele schilderijen met afbeeldingen van slaven, en er staan kindslaven als bedienden bij geportretteerde burgers op schilderijen.

Ook in bredere zin getuigen veel werken van de duistere kanten van de Hollandse zeevaart; de beruchte 'schat van Lombok' bestaat uit juwelen die door het Nederlands-Indisch leger van de bevolking zijn geroofd toen deze in opstand kwam bij Tjakra Negara op Lombok. Het verband met de voormalige koloniën is ook in andere werken zichtbaar, zoals in het portret van een zwarte KNIL-militair en in levensgrote portretten van Javaanse edellieden.

Aan de tentoonstelling in 2020 werkt onder meer Wayne Modest, hoofd van het Research Center for Material Culture van het Nationaal Museum van Wereldculturen mee.


Het Rijksmuseum gaat de duistere kant van het Nederlandse verleden belichten. Goed idee?

Gert Oostindie, hoogleraar koloniale geschiedenis Universiteit Leiden: 'Er is een tijd geweest dat niemand iets over dit onderwerp wilde weten. Nu wordt er juist ontzettend veel aandacht aan besteed en dat is goed. Het is erkenning van een deel van de geschiedenis waar we niet trots op zijn, maar het hoort er wel bij. Daarnaast is het goed om aan nazaten van slaven te tonen dat ze onderdeel van de Nederlandse geschiedenis zijn.'

'Het hele verhaal moet naar voren komen. De erfenissen van de slavernij horen daarbij. Wat voor invloed heeft het op het heden? Je moet daar heel voorzichtig mee zijn, maar het is wel een uitnodiging tot een debat daarover.'

Sylvana Simons, lijsttrekker Artikel 1: 'Ik ben hier ontzettend blij mee. Het is heel goed dat op een prominente plek als het Rijksmuseum een boekje wordt opengedaan. De slavernij is een belangrijk onderdeel van onze geschiedenis en het heeft direct verband met hoe wij vandaag de dag samenleven.'

'Ik hoop dat het tot inzicht en bewustwording leidt, dat is denk ik het belangrijkst. De volgende stap is dat het slavernijverleden en het koloniale verleden een prominente plek krijgen in het curriculum van de scholen van onze kinderen.'

'Ik zou het interessant vinden als er niet alleen aandacht is voor de slavernij, maar ook voor wat eraan voorafging. We willen niet alleen weten dat ze verscheept werden, maar ook wie ze waren. De zwarte geschiedenis begint niet bij de slavernij. Het gaat om het opnieuw menselijk maken van mensen die eeuwenlang gedehumaniseerd zijn.'

Thomas von der Dunk, cultuurhistoricus en publicist: 'De slavernij moet een integraal deel zijn van onze kijk op het verleden. Het besef moet er zijn, zonder dat we voortdurend schuld moeten uitstralen. Je bent niet schuldig voor de dingen die je niet zelf hebt gedaan, maar als gemeenschap ben je wel de erfgenaam van je geschiedenis. Dat vergt een bepaalde vorm van relativering en bescheidenheid die Nederland nog niet altijd heeft.'

'Als ik een tip aan het Rijksmuseum mag geven: plaats het in een breed verband, zodat het niet alleen een zelfbeschuldiging wordt. Slavernij was er al tijdens de opkomst van de beschaving, bij de Egyptenaren en Babyloniërs, 3.000 jaar voor Christus. Alle culturen waar wij nu de overblijfselen van bewonderen, of het nu de Egyptenaren met de piramiden zijn of de Romeinen met het Colosseum, hebben slavernij gekend.'

Thierry Baudet, lijsttrekker Forum voor Democratie: 'Mijn eerste reactie is: heel interessant en boeiend. De tentoonstelling zal stilstaan bij een aspect van onze geschiedenis waar we niet trots op zijn. Tegelijkertijd kunnen we er trots op zijn dat we in een cultuur leven waar we deze zelfkritiek uiten. Zouden ze in Saoedi-Arabië ook een voorstelling als deze maken?'

Gloria Wekker, hoogleraar gender en etniciteit, Universiteit Utrecht: 'Dit is heel goed nieuws. Het is conform een lijn die het Rijksmuseum eerder heeft ingezet, waarbij teksten bij werken die termen bevatten die beledigend zijn, of zo opgevat kunnen worden, worden vermeden. Het Rijksmuseum heeft toen al een interessante wending gemaakt.'

Thomas von der Dunk

In de schatkamer van het Rijksmuseum

Een depot zo groot als een voetbalveld, met kunst die de bezoeker vermoedelijk nooit te zien zal krijgen. Wim Hoeben, hoofd beheer en behoud, leidt ons rond door de opslag van het Rijksmuseum.