De ronduit gevaarlijke mythes van KLM-baas Pieter Elbers
Met drie mythes verhult KLM-baas Pieter Elbers hoe vliegen inwerkt op het klimaat. Lars Moratis en Frans Melissen prikken die door. Beiden zijn lector duurzaamheid aan Breda University of Applied Sciences.
Veel beter dan marketinguitingen of duurzaamheidsverslagen leggen uitspraken van CEO’s van grote bedrijven bloot wat hun maatschappelijke engagement daadwerkelijk is én welke rol zij voor hun bedrijven zien weggelegd in de transitie naar een duurzame samenleving.
In dat verband baart de uitspraak ‘Geniet, maar vlieg met mate’ van de president-directeur van KLM Pieter Elbers in het interview met Trouw op 20 juli enig opzien. Elbers wil naar eigen zeggen het gesprek aangaan over duurzaam en bewust vervoer, maar komt vervolgens met een bijzondere redenering: KLM en Schiphol moeten verder groeien, want voor duurzaamheid heb je groei nodig.
Dergelijke uitspraken, vooral afkomstig van vervuilende industrieën, passen in het groeiende rijtje uitspraken die de rol van bedrijven in klimaatverandering mythologiseren. De universiteiten van Cardiff, Edinburgh en Exeter onderzochten dit fenomeen aan de hand van publieke uitspraken van CEO’s uit de olie- en gassector en identificeerden drie mythes.
Defensiemechanismen
Met de ‘technofix’-mythe benadrukken bedrijven technische oplossingen voor het klimaatprobleem, zoals de ondergrondse opslag van CO2, en ontkennen zij de spanningen tussen duurzaamheid en economische groei, of proberen zij deze als irrelevant te betitelen. Aan de hand van de mythe van de ‘Prometheïsche olieman’ beschouwen bedrijven zichzelf als nobele hoeders van de moderne beschaving – zonder olie en gas komt de wereld immers abrupt tot stilstand. De ‘partnerschap-mythe’ stelt dat bedrijven klimaatverandering alleen kunnen tegengaan in samenwerking met maatschappelijke organisaties en overheden, die daarmee helpen de vervuilers te legitimeren.
De defensiemechanismen die onder deze mythen schuilgaan, hebben respectievelijk betrekking op het volharden in de manier van werken van bedrijven zoals die dat al sinds jaar en dag doen, almacht en prestige, en projectie en het creëren van medeverantwoordelijkheid.
De uitspraken van Elbers passen binnen deze mythes: hij benadrukt het belang van technologische innovatie, impliceert dat vliegen onderdeel is van het alledaagse (economische) leven en maakt consumenten medeverantwoordelijk. Door het omkeren van de relatie tussen duurzaamheid en groei, plaatst hij zich echter in een vierde mythe: de ‘Mythe van de Groeilogica’. In deze mythe staat de obsessie met groei en schaalgrootte als route naar een betere wereld centraal, maar worden ook de intellectuele en creatieve armoede van een economische elite alsmede een gebrek aan bereidheid en durf om de juiste duurzame keuzes te maken, pijnlijk zichtbaar.
Omkering
Via een omkering van argumenten proberen bedrijven binnen deze mythe het te doen voorkomen dat economische groei in het belang van en zelfs noodzakelijk is voor duurzaamheid. Het defensiemechanisme is hier een heilig geloof in economische waardecreatie, het maximaliseren van aandeelhouderswaarde en toenemende innovatie.
Het is goed om te bedenken dat deze mythen eigenlijk cirkelredeneringen zijn. Daarom is het nuttig om een echte mythe aan te halen: die over Cassandra en haar gave om de toekomst te voorspellen. Voorspellingen van onafwendbaar onheil die niet worden geloofd, noemen we tegenwoordig een cassandravoorspelling. Het idee dat we ons uit onduurzaamheid kunnen groeien, is niet alleen onlogisch, maar ook ronduit gevaarlijk. In 1972 voorspelde de Club van Rome al veel van de ecologische en sociale degradatie die we nu om ons heen zien ontstaan.
Laten we de onechte mythen snel doorprikken, anders wordt de voorspelling van de Club van Rome een cassandravoorspelling en zijn we te laat om het onheil af te wenden.
Lees ook:
‘We hebben groei nodig om te vergroenen’, zegt KLM-topman Elbers
Na een hevige strijd aan de top van Air France-KLM werd Pieter Elbers begin dit jaar uiteindelijk herbenoemd als topman van KLM. Nu wil hij laten zien dat de luchtvaartsector gematigde groei nodig heeft om te verduurzamen. “Het een kan niet zonder het ander.”
Het is eenvoudig: we moeten minder vliegen
Groei om duurzamer te worden, dat wil de KLM. Dat klinkt als drinken om van de alcohol af te komen. Iedere verslavingsdeskundige kan je zo uitleggen dat dat niet gaat werken.