Hagia Sophia vrijdag na 86 jaar weer in gebruik als moskee

Op 10 juli kwam de langgekoesterde droom voor conser-vatieve Turken uit. President Erdogan maakte van Hagia Sophia weer een moskee. Deze week is een dik tapijt uitgerold op de middeleeuwse vloeren van het eeuwenoude gebouw. Heel Turkije maakt zich op voor de grote opening vanmiddag.

,,Natuurlijk is het een moskee’', roept een vrouw op leeftijd die door het park in de wijk Sultanahmet wandelt. Weemoedig wijst ze omhoog naar de vier minaretten die de lucht in steken. ,,Voor ons was het al een moskee. Dat we er binnenkort echt mogen bidden, is een geschenk.’'

Voor veel Turken is Hagia Sophia altijd een moskee geweest, ook al had het de afgelopen decennia de status van een museum. Het staat voor hen symbool voor de Ottomaanse verovering van Constantinopel (nu Istanboel) in 1453 door Sultan Mehmet. Die sultan maakte van Hagia Sophia de belangrijkste moskee van de stad. Maar nadat het Ottomaanse Rijk ophield te bestaan, werd Hagia Sophia een museum. Turkije ging een periode van secularisme in onder leiding van Mustafa Kemal ‘Ataturk’. Voor religieuze sentimenten was geen ruimte in het moderne, westerse Turkije dat hij voor ogen had. In 1935 gaf Ataturk de opdracht van Hagia Sophia een publieksmuseum te maken.

,,Dat besluit heeft moslims al die jaren gestoord’', zegt Yunus Genc, lid van een Anatolische jeugdbeweging die de afgelopen jaren actie voerde om Hagia Sophia weer de functie van een moskee te laten krijgen. ,,Voor mij zijn de prachtige minaretten wat Hagia Sophia maakt wat het is: een moskee. Omdat we respect hebben voor onze Ottomaanse voorouders.’' Hij kan niet wachten zijn eerste vrijdaggebed in Hagia Sophia te gaan beleven. ,,Ik ben blij dat onze regering nu ook inziet hoe belangrijk dit is.’'

Toen Erdogan de kwestie Hagia Sophia eerder dit jaar opnieuw op de politieke agenda zette, kwam er weinig openlijk verzet in Turkije. Een opiniepeiling, in opdracht van Erdogan’s AK-partij, liet zien dat 73 procent van de ondervraagde Turken voorstander is. Uit een andere, onafhankelijke, peiling bleek dat meer dan de helft van de Turken denkt dat Erdogan de kwestie gebruikt voor politiek gewin. Erdogan heeft het afgelopen jaar aan populariteit verloren. Ook kritische analisten zeggen dat de Turkse president met de Hagia Sophia de aandacht probeert af te leiden van de economische crisis die het land al jaren teistert, en de coronacrisis daarbovenop.

In een straatje achter Hagia Sophia staan verkopers van tapijten, sleutelhangers en koelkastmagneetjes voor hun lege kraampjes. Ze zuchten diep als ze wordt gevraagd wat ze vinden van de commotie rondom Hagia Sophia. ,,Een moskee of museum, wat maakt het uit?’', zegt Ahmet, een verkoper van Turks fruit en thee. Ze hebbben wel wat anders aan het hoofd. ,,Laten we het hebben over wat echt belangrijk is: vanwege het coronavirus heb ik al vier maanden niks verdiend.” Een andere verkoper, Kamil, haalt zijn schouders op. ,,Er staan hier genoeg moskeeën”, zegt hij. ,,We kunnen toch bidden in de Sultanahmet-moskee? Die staat er tegenover. Dit heeft een politieke agenda, dat weet iedereen.”

Maar de meeste kritiek komt van buiten Turkije. Talloze verontwaardigde berichten stroomden binnen na de bekendmaking op 10 juli. Want de geschiedenis van de Hagia Sophia is niet van de Turken alleen. De vier minaretten hebben er namelijk niet altijd gestaan. Ze zijn er destijds door de Ottomanen aan toegevoegd. Daarvoor was Hagia Sophia een van de belangrijkste orthodoxe kerken ter wereld, gebouwd in de zesde eeuw na Christus.

Orthodox-christelijke landen als Griekenland en Rusland uitten felle kritiek op Erdogan. De Griekse minister van Cultuur, Lina Mendoli, beschuldigde Turkije in een videoboodschap van ‘nationalisme en religieus fanatisme’. De Russisch-orthodoxe patriarch Kirill zei ‘diep bezorgd’ te zijn en noemde Hagia Sophia ‘een van de grootste monumenten van de christelijke cultuur’. De Europese Unie reageerde met ‘betreurenswaardig’ en ook de Paus zei in een toespraak dat hij ‘verdrietig’ was over het besluit. Dan is er nog Unesco. Erdogan had dit moeten overleggen, zeggen zij. Dat hij dat niet nodig vond, zal mogelijk gevolgen hebben voor de plek die Hagia Sophia heeft op de werelderfgoedlijst.

Het museum wordt beschouwd als een van de mooiste ter wereld, vooral omdat de geschiedenis van de islam en het christendom erin samenkomen. In één koepel staat een afbeelding van de maagd Maria in het midden, en cirkels met Koranteksten aan weerszijden. Nu zullen de christelijke symbolen en afbeeldingen moeten worden afgedekt tijdens het gebed. Hoe is nog niet bekend. De Turkse regering heeft wel benadrukt dat het christelijke erfgoed bewaard en zichtbaar voor het publiek zal blijven.

Jaarlijks bezoeken tussen de drie en vier miljoen toeristen de Hagia Sophia. Het gebouw zal buiten gebedstijden wel openblijven voor bezoekers, net als andere moskeeën in Istanboel dat zijn. De entree wordt zelfs gratis, terwijl de kaartjes voor het museum rond de 13 euro kostten.

Bezoekers zullen wel hun schoenen moeten uitdoen voor ze naar binnen gaan. En er zullen waarschijnlijk ook strenge kledingvoorschriften komen, zoals een hoofddoek voor vrouwen, en lange broeken voor mannen.

Bekijk hier de populairste video's van dit moment: