Minister Carola Schouten (Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit) is van plan om in Brussel in te stemmen met een controversiële rekenmethode, waarmee de bescherming van bijen in de Europese Unie dreigt te worden afgezwakt. Op donderdag en vrijdag overleggen delegaties van lidstaten in Brussel over de Bee Guidance, een document (‘richtsnoer’ in EU-jargon) dat beschrijft hoe bestrijdingsmiddelen in de toekomst moeten worden getest op hun schadelijkheid voor bijen. Follow the Money publiceerde het afgelopen jaar meerdere artikelen over de lobby van de chemiesector, die zich verzette tegen deze nieuwe testen.

Afgelopen maandag heeft minister Schouten de Tweede Kamer per brief laten weten in te willen stemmen met een voorstel voor het wijzigen van de ‘beschermdoelen’ in de Bee Guidance. Follow the Money wist de hand te leggen op vertrouwelijke documenten, waaruit blijkt dat de basis voor deze herberekening het Beehave-rekenmodel is. De Chinees-Zwitserse pesticide-fabrikant Syngenta was één van de ontwikkelaars van dit rekenmodel, en lobbygroepen van de industrie pleitten afgelopen jaren vóór de invoering ervan. Beehave schroeft het percentage sterfte onder bijenvolken dat nog als acceptabel wordt gezien, omhoog, zo blijkt uit een analyse van de fabrikanten zelf. 

Ambtenaren van de landbouwministeries uit de EU-lidstaten spreken elkaar deze week om de Bee Guidance te herzien. Omdat een groep Europese landen niet wilde instemmen met de Bee Guidance, gaf de Europese Commissie vorig jaar opdracht tot herziening. Nederland was één van de landen die het bijenrichtsnoer blokkeerde, onthulde Follow the Money in april 2019. Onder druk van de Tweede Kamer kwamen vervolgens vertrouwelijke e-mails boven tafel. Daaruit bleek dat ambtenaren van het ministerie van Landbouw vreesden dat de nieuwe testmethoden, waaronder testen naar de langetermijneffecten van pesticiden op bijen, een verbod op veel middelen zouden inluiden. Pesticide-giganten als Bayer, Syngenta en BASF hadden die zorg ook in lobbybrieven met Nederlandse ambtenaren gedeeld.

7 procent is acceptabel

In de oorspronkelijke Bee Guidance staat dat maximaal 7 procent sterfte in een bijenkolonie acceptabel is. Dat wordt een ‘verwaarloosbaar effect’ genoemd. Die sterfte wordt dan in het laboratorium niet toegeschreven aan de geteste gifstof. Dat er een percentage bijensterfte wordt toegestaan is op zichzelf niet vreemd: in de natuur sterven bijen ook door andere oorzaken dan pesticiden, bijvoorbeeld door een tekort aan voedsel of als gevolg van ziekten. 

De Kamerbrief van Schouten meldt dat op 30 juni de European Food Safety Authority en de lidstaten een wijziging van de beschermdoelen hebben besproken. Deze beschermdoelen zijn cruciaal: op basis daarvan zal worden bepaald wanneer een pesticide gevaarlijk is voor bijen. Follow the Money beschikt over de voorstellen die EFSA met de EU-lidstaten heeft besproken. Wat de Kamerbrief van Schouten niet vermeldt, is dat de norm van 7 procent nog steeds als optie op tafel ligt. Toch kiest Nederland voor het opnieuw vaststellen van dit percentage. Dit gebeurt op basis van de ‘natuurlijke variabiliteit’. Dat betekent, in theorie althans, dat de sterfte overeen moet komen met die in de natuur. Een computermodel zal deze ‘natuurlijke variabiliteit’ berekenen. EFSA heeft gekozen voor een specifieke rekenmethode, meldt het vertrouwelijke document: Beehave. 

Dit computerprogramma kan een bijenkolonie nabootsen. Het is ontwikkeld in een publiek-privaat partnership tussen de Britse overheid en pesticidefabrikant Syngenta, die 10 procent van de kosten voor zijn rekeningen nam. Ook sleutelde een wetenschapper van Syngenta, Pernille Thorbeck, mee aan de rekenmethode achter Beehave. Volgens een analyse van de European Crop Protection Association, de Europese koepelorganisatie van pesticide-fabrikanten, die op 16 juni 2017 met Brusselse ambtenaren is gedeeld, kan Beehave de ‘veilige’ sterfte onder bijen oprekken van 7 naar maar liefst 20 procent.

Dat de keuze op Beehave valt, is te zien als winst voor de lobby van de agrochemische industrie. Niet alleen in Brussel bepleitte de industrie de rekenmethode, ook Nefyto, de Nederlandse belangengroep voor pesticide-fabrikanten, droeg die in 2014 bij staatssecretaris Sharon Dijksma (Economische Zaken) aan. Dat laatste ging gepaard met een waarschuwing van de fabrikanten: bij ongewijzigde beschermdoelen kreeg de Nederlandse land- en tuinbouwsector ‘een sterk uitgedund middelenpakket’ voor de kiezen, waardoor de landbouwsector ‘als belangrijke pijler onder onze economie’ ernstige schade zou oplopen. E-mails, die vorig jaar onder druk van de Tweede Kamer openbaar zijn gemaakt, leverden bewijs dat Nederlandse ambtenaren het Beehave-rekenmodel sindsdien in vertrouwelijke gesprekken met de Europese Commissie ook gingen bepleiten.

‘Veilige sterfte’

Milieuorganisaties hebben zich uiterst kritisch betoond over Beehave. Volgens Noa Simon Delso, bijenwetenschapper aan de universiteit van Leuven en wetenschappelijk adviseur van de ngo Bee Life, overschat Beehave het niveau van ‘veilige’ sterfte. ‘Vergiftiging door pesticiden kan zo onzichtbaar worden,’ zei Delso eerder tegen Follow the Money. ‘Die valt weg tegen de sterfte die dan als normaal wordt beschouwd.’ Op die manier zouden bestrijdingsmiddelen die bijensterfte veroorzaken, alsnog door de Europese toelatingsprocedure komen. 

Minister Schouten schrijft in haar Kamerbrief van afgelopen maandag dat de beschermdoelen tijdens het EU-overleg donderdag en vrijdag wellicht ‘niet officieel ter stemming [..] [zullen] komen’, maar dat de lidstaten enkel informeel hun standpunt kenbaar zullen maken. Dat er tijdens het zomerreces over de beschermdoelen wordt besloten, iets dat grote gevolgen kan hebben op de toelating van bestrijdingsmiddelen, werd pas nadat Follow the Money vragen hierover had gesteld, maandagmiddag met de Kamer gedeeld. 

De Partij voor de Dieren diende in juni 2019 nog een motie van wantrouwen in tegen de landbouwminister, omdat zij informatie over de Bee Guidance zou hebben achtergehouden. De onderhandelingen over nieuwe testmethoden lopen in Brussel al jaren, en vinden plaats in een comité waar vertegenwoordigers van de lidstaten beslissen over Europees pesticide-beleid. 

Hoewel het EU-comité dat erover gaat achter gesloten deuren vergadert, staat de uitkomst vrijwel zeker vast: Beehave wordt het rekenmodel. Een meerderheid van de landen is van plan om in te stemmen. Dat blijkt uit een ‘tour de table’ tijdens de ontmoeting tussen de European Food Safety Authority en de lidstaten op 30 juni, waar Follow the Money tevens het verslag van in kan inzien. Uit dat document blijkt ook dat door EFSA en de lidstaten al sinds 6 maart over de beschermdoelen wordt gesproken.  

Een woordvoerder van minister Schouten laat Follow the Money weten dat het standpunt van Nederland is gebaseerd op advies van het Ctgb, de nationale waakhond voor bestrijdingsmiddelen. De discussie over de beschermdoelen in de Bee Guidance is verder ‘geen officieel beslispunt’, zo zegt de woordvoerder, en daarom was het niet nodig om de Tweede Kamer te informeren. Uiteindelijk is dat echter ‘met het oog op transparantie’ wel gebeurd.