Al in maart werd de strakke Nederlandse koers gelegd dat iedere euro moet worden terugbetaald en dat voorwaarden en noodhulp hand in hand gaan.
Minister Wopke Hoekstra van Financiën deed het voorwerk in de Eurogroep en het is aan Rutte om die lijn verder uit te werken. Is er nog ruimte om te bewegen voor de premier, nu hij zijn trouwe bondgenoot Duitsland gaandeweg is kwijtgeraakt?
Mathieu Segers, hoogleraar hedendaagse Europese geschiedenis en Europese integratie aan de Maastricht University, denkt van wel. "Ondanks alle stofwolken heeft ook Hoekstra gezegd dat Nederland constructief wil zijn", zegt Segers.
In het voorstel van de Europese Commissie wordt gesproken over subsidies van honderden miljarden voor landen die hard zijn geraakt door corona en nu de economieën weer aan de praat moeten krijgen. Dat is vooral het zuiden. "Subsidies zijn geen giften", benadrukt Segers. "Aan subsidies kun je voorwaarden verbinden. Dit is een noodpakket zodat de interne markt aan de praat blijft. Daar is het allemaal om te doen."
Gedachten gaan terug naar eurocrisis
"Het is altijd een beetje geven en nemen", zegt Amy Verdun, hoogleraar Europese politiek en economie aan de Universiteit Leiden. "Rutte creëert ruimte om te onderhandelen. Uiteindelijk komt er deze maand of na de zomer een compromis, daar ben ik van overtuigd. Natuurlijk krijgt Rutte dan niet helemaal zijn zin, maar uiteindelijk is iedereen het wel met elkaar eens."
Europa en noodfondsen. De gedachten gaan dan al snel terug naar de eurocrisis in 2010. Onder andere Griekenland werd onder strenge voorwaarden van de ondergang gered. Niet eens zozeer door de Europese Commissie, maar vooral door de Europese Centrale Bank (ECB) en het Internationaal Monetair Fonds (IMF). Gedrieën vormden zij de omstreden en in Griekenland zo gehate trojka.
Duitsland loopt nu voorop, dat is echt een gamechanger
"Er werd toen steeds net te weinig gedaan om de crisis echt op te lossen", zegt Segers daarover. Nederland voelde zich comfortabel in die positie en trok zoals eigenlijk altijd bij sociaaleconomische vraagstukken samen op met Duitsland.
Maar vanuit het zuiden is de weerstand tegen die straffe aanpak inmiddels groot. En voor Nederland belangrijker: bondskanselier Angela Merkel is op dat vlak gedraaid. "Duitsland loopt nu voorop. Dat is echt een gamechanger. Hiervoor was het land altijd afwachtend", zegt Segers.
Rutte is daardoor zoekende in Europa, ziet ook Verdun. "Nederland en Duitsland zitten vaak op één lijn, maar vooral Merkel is nu een andere kant opgegaan, zonder overleg met Rutte. Nederland stond een beetje in de kou."
Merkel en Rutte tijdens een bijeenkomst in mei 2019. (Pro Shots)
'Politiek moet problemen niet laten oplossen door ECB'
De draai heeft volgens beide hoogleraren te maken met het feit dat Duitsland de komende zes maanden EU-voorzitter is. Merkel is erop gebrand om in die periode een akkoord te sluiten.
Maar volgens Segers speelt ook mee dat de bondskanselier een herhaling uit 2010 wil voorkomen. "De politieke verantwoordelijkheden werden toen uitbesteed aan technocratische instituties zoals het IMF en de ECB. Merkel ziet nu ook dat dat geen echte oplossing is."
Daarbij worden de Duitse politici door het Constitutionele Hof gedwongen het heft in eigen handen te nemen. De hoogste Duitse rechtbank plaatste onlangs kanttekeningen bij de rechtmatigheid van opkoopprogramma's van de ECB. Segers: "Daar keert de wal het schip. Je kunt niet alles afwentelen op de centrale bank."
Duitsland liet Nederland in de kou staan
Zo komen al die vraagstukken samen: een crisis van buitenaf en de politiek die verantwoordelijkheid móet nemen door juridische uitspraken.
"Dit is een belangrijke test voor politici", zegt Segers. "Je moet weten wanneer je wel of geen besluit neemt. Dat moment moet je herkennen en Merkel heeft dat gezien. Dat is wat er nu gebeurt. Corona staat daar in zekere zin los van, maar heeft dat proces wel versneld."
'Tijdelijkheid van maatregelen cruciaal voor Rutte'
Het is nu de vraag wanneer Rutte zal gaan aanhaken. Vorige week zei de premier nog dat een akkoord bij de aankomende top voor hem "geen noodzaak" is.
Dat is onderhandelingstactiek, meent Verdun. "Andere regeringsleiders moeten Rutte nu tegemoetkomen." Ze waarschuwt dat je je zin ook weer niet te ver moet doorduwen. "Het is zoeken naar de juiste balans. Niemand heeft er iets aan als ze er samen niet uitkomen."
Of er volgende week nou wel of geen akkoord komt, Rutte zal de uitslag in Nederland moeten uitleggen zonder iets van zijn 'zuinige belofte' in te leveren.
"Daar komt hij wel uit", vermoedt Verdun. "Denk aan leningen met heel lange terugbetalingstermijnen of aan subsidies voor tijdelijke projecten die alleen de gevolgen van corona bestrijden. Je kunt van alles verzinnen."
Noord-Europa wil het liefst strikte maatregelen met een einddatum
Het is voor Rutte cruciaal dat de maatregelen, wat er ook wordt bedacht in Brussel, tijdelijk zijn, zegt Segers. De coronacrisis gaat namelijk een keer voorbij, daar passen geen structurele oplossingen bij. In die discussie vindt Rutte Merkel weer wel aan zijn zijde.
Tijdelijkheid kan alleen een permanent karakter krijgen, weet de Maastrichtse hoogleraar. "Daar zal het in de onderhandelingen om draaien. Noord-Europese landen zullen het liefst zo strikt mogelijke maatregelen willen met een einddatum."
NUjij: Uitgelichte reacties