Achtergrond 5G-protest

Wie zijn de mensen achter het 5G-protest? En wat kunnen we nog van hen verwachten?

Niet corona, maar 5G maakt mensen ziek: de complottheorie werd dit voorjaar driftig gedeeld, tientallen zendmasten gingen in brand. Wie zijn de mensen achter dit protest? Hoe komen ze bij hun ideeën? De Volkskrant sprak met zes anti-5G’ers, en met de experts die hun gedrag bestuderen.  

Achtergrond 5G-protest

Wie zijn de mensen achter het 5G-protest? En wat kunnen we nog van hen verwachten?

Niet corona, maar 5G maakt mensen ziek: de complottheorie werd dit voorjaar driftig gedeeld, tientallen zendmasten gingen in brand. Wie zijn de mensen achter dit protest? Hoe komen ze bij hun ideeën? De Volkskrant sprak met zes anti-5G’ers, en met de experts die hun gedrag bestuderen.  

Als zijn vrouw niet zwanger was geweest van hun derde kind, had Emie eigenhandig een 5G-zendmast vernield. Voor de 31-jarige Purmerendse stratenmaker is het namelijk glashelder: dat ziekenhuizen eerder dit jaar volstroomden met zieke mensen kwam niet door het coronavirus, maar door straling van het 5G-netwerk. Deze zendmasten, die nog sneller internetverkeer mogelijk moeten maken, hebben volgens Emie zo’n enorme stralingskracht dat het immuunsysteem van mensen erdoor naar de knoppen gaat en ze in de ziekenboeg belanden met griepverschijnselen.

‘Ik wilde zo’n 5G-zendmast neerhalen in Purmerend, met een zaag die dwars door metaal gaat. Want ik werd best wel gestresst en depressief van die masten. Ik weet wat ze doen. Ik heb zelf kinderen en houd van onze planeet en onze manier van leven.’

Het is een zonnige zaterdagochtend in mei in Den Haag. Emie, een breedgeschouderde Marokkaanse Nederlander met een strak opgeschoren krullenbos, staat aan de rand van het Malieveld, waar een demonstratie wordt gehouden tegen de lockdownmaatregelen die de afgelopen maanden het openbare leven hebben stilgelegd. Een paar groepjes demonstranten struinen over het veld, langs de politie te paard.

Veel demonstranten zijn via Facebook gemobiliseerd om naar het Malieveld te komen. Het socialemediaplatform is sinds het uitbreken van de coronacrisis een belangrijke verzamelplaats voor burgers die genoeg hebben van de lockdown en in toenemende mate twijfelen aan de ernst en oorsprong van het coronavirus. Op Facebookpagina’s die in korte tijd soms tienduizenden leden mochten verwelkomen, worden YouTube-video’s en artikelen gedeeld over een geheimzinnige, machtige ‘elite’ die uit is op onderwerping en halvering van de wereldbevolking. Een van de manieren waarop deze elite dat doel zou willen bereiken, is door het 5G-netwerk over de wereld uit te rollen en door de gezondheidsklachten die daarmee gepaard gaan toe te schrijven aan het coronavirus.

‘Deze overheid houdt niet van ons’, zegt Emie. ‘Ze houdt alleen van zichzelf en van de dertien families die alles beheersen. Dat zijn onder meer de Rockefellers, de Rothschilds, de Morgans en de Du Ponts. Zij vormen een organisatie die ook wel de Illuminatie heet. Alles wat er in de wereld gebeurt, wordt veroorzaakt door deze families. Van corona tot 5G. Dat is de waarheid.’

Nee, van een landelijk 5G-netwerk is in Nederland nog geen sprake. 5G wordt op dit moment hooguit getest via bestaande en nieuwe zendmasten – bij een enkele provider kunnen klanten daar vanaf eind juli gebruik van maken. En over de mogelijke schadelijkheid van 5G-straling voor de gezondheid is het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) ook duidelijk: daar is geen bewijs voor. ‘Onzin’ en ‘bangmakerij’ noemt het aan het gezondheidsinstituut gelieerde Kennisplatform EMV het gesuggereerde verband. Wel houdt het RIVM ‘een vinger aan de pols’ om te kijken of de sterkte van de elektromagnetische velden onder de limiet blijft.

Toch is de vernielzucht er niet minder om. Sinds april zijn al 29 zendmasten in brand gestoken. Een zendmast in Rijswijk vloog eind juni zelfs voor een tweede keer in brand. ‘Fuck 5G’ stond er naast enkele masten geschreven. De Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding en Veiligheid (NCTV) acht het in zijn rapportage van afgelopen mei ‘voorstelbaar dat het plotselinge geweld is geïnstigeerd door meerdere, ongefundeerde complottheorieën die een relatie suggereren tussen 5G-netwerken en de verspreiding van covid-19.’ Protest tegen zendmasten is niet nieuw, benadrukte de NCTV in april in een reactie op de eerste golf branden. ‘Maar het heeft nog niet eerder geleid tot extremistische protestacties zoals de sabotage en brandstichting van afgelopen dagen.’

Complottheorieën heten een manier te zijn om greep te krijgen op een chaotische wereld. Ze bieden een verklaring voor plotselinge rampspoed. Maar voor sommige mensen is dat niet genoeg. Die lezen in een complottheorie ook een call to arms, een opdracht om bijvoorbeeld het ziekmakende 5G-netwerk te bestrijden voordat het nog meer mensen ziek maakt. Een deel doet dat door met protestborden naar het Malieveld te trekken. Anderen posten een stroom aan anti-5G-materiaal op sociale media. Een kleiner deel ziet het – als de vermoedens van de NCTV kloppen – als taak om de oproep letterlijk te nemen en 5G-masten in de fik te steken.

Afgelopen mei meldden statistiekbureau Ipsos en actualiteitenprogramma Nieuwsuur dat in totaal 4 procent van de Nederlandse bevolking gelooft in een link tussen het coronavirus en de uitrol van het 5G-netwerk. Nog eens 13 procent zei niet zeker te weten of er een relatie is. Het zijn cijfers die doorklinken in de zorgen van gemeenten die sinds het begin van de coronacrisis steeds meer burgers met vragen over het 5G-netwerk te woord moeten staan. Uit een enquête van de NOS van afgelopen juni bleek dat bijna 90 procent van de gemeenten hiermee te maken heeft – een ruime meerderheid van de gemeenten gaf in dezelfde enquête aan dat de landelijke overheid burgers veel meer voorlichting over 5G zou moeten geven.

Wie zijn de mensen die het anti-5G-front bevolken? Hoe ziet hun wereldbeeld eruit? Hoe zijn ze tot hun denkbeelden gekomen? En wat kunnen we in de toekomst van hen verwachten? De Volkskrant sprak uitgebreid met zes anti-5G-betogers, en met nationale en internationale experts op het gebied van complottheorieën. Ook analyseerden we zo’n vijfduizend berichten van grote Facebookgroepen waar de theorieën over 5G de ronde doen.

Omvangrijk plan

Op een vrijwel verlaten parkeerplaats langs de Lek stapt Antoine met uitgestoken hand zijn auto uit. ‘Kom op’, zegt hij lachend. Het is eind mei, de lockdownmaatregelen zijn nog volop van kracht, maar de 32-jarige Brabantse scheepsbouwer is niet van plan zich eraan te houden. ‘Wie heeft ooit verzonnen dat je dan ineens corona krijgt? Het is allemaal bangmakerij.’ Zijn vader werkt weliswaar als lijkwagenchauffeur – ‘hij heeft ik weet niet hoeveel coronadoden in de auto gehad’ – en zijn moeder in een verpleeghuis met kwetsbare ouderen, maar hem krijgen ze niet bang.

Antoine, een magere man met een kort baardje, trainingsbroek en wijd T-shirt, gaat zitten aan een picknicktafel in de avondzon om te vertellen wat hij sinds kort zo graag met de wereld wil delen. ‘Ik zeg niet dat 5G corona veroorzaakt, maar die straling tast onze weerstand wel aan.’ Sinds het begin van de coronacrisis is het voor hem ‘losgebarsten’. Toen is hij onderzoek gaan doen. ‘En wat je dan ontdekt, ik kan je zeggen, je wordt er niet vrolijk van.’ Antoine ziet in 5G een onderdeel van een omvangrijker plan. ‘Ik vind het uitermate toevallig dat precies op het moment van de lockdown die zendmasten worden neergezet. Dat is toch wel erg strak gepland, niet?’

Volgens Wired, een Amerikaans tijdschrift over technologie, werd het idee dat er een verband bestaat tussen 5G en het coronavirus gelanceerd door een Belgische dokter, Kris van Kerckhoven. Die vertelde op 22 januari op de site van de Belgische krant Het Laatste Nieuws dat er ‘mogelijk een link met de actualiteit’ is tussen de dan nog prille uitbraak van het coronavirus in het Chinese Wuhan en de 5G-zendmasten die er zijn neergezet. Hoewel Het Laatste Nieuws het interview snel weghaalde, verspreidde het stuk zich alsnog razendsnel onder gestaalde anti-5G’ers op Facebook. In de weken daarna was er geen houden meer aan en sijpelde het 5G-coronacomplot door naar een groter publiek. Dit gebeurde bovendien sneller dan het tempo waarmee complottheorieën gewoonlijk vanuit de marges een mainstreampubliek bereiken, zo berekende het Amerikaanse internetbedrijf Yonder, dat onderzoek doet naar desinformatie en complottheorieën op internet. Waar dat normaal minstens zes tot acht maanden duurt, bereikte deze complottheorie binnen twee weken – vooral op Facebook – een miljoenenpubliek.

Ryan Fox, medeoprichter van Yonder en vroeger werkzaam op het gebied van contraterrorisme, vertelt via Skype dat de snelheid waarmee het 5G-coronacomplot zich verspreidde hem niet verbaast.

‘De angst voor 5G bestaat al zeker langer dan een jaar. Wij onderzochten de complotten rond 5G vorig jaar ook en zagen dat het toen onder meer in verband werd gebracht met kanker. Dat het nu gelinkt wordt aan het coronavirus, is eigenlijk vanzelfsprekend. Complottheorieën gedijen goed bij angst. En wat is er beangstigender dan een pandemie?’

Voor de 52-jarige Patricio voelt het alsof hij de laatste tijd telkens nieuwe informatie krijgt ‘aangereikt’. En die bevestigt hem steeds meer in zijn overtuiging dat de coronacrisis een samenzwering is van machtige types die achter de schermen opereren.

‘Mensen zeggen dan van: joh, moet je hier eens naar kijken. Het meeste komt van YouTube. Dan kijk ik wat voor waarheid erin zit. Ik ga niet zomaar overal klakkeloos in mee. Ik ben niet achterlijk.’

Het gesprek met Patricio – dakdekker van beroep – vindt plaats op een bankje in Het Park in Rotterdam, vlak bij de Erasmusbrug. Verspreid over het grasveld liggen jonge Rotterdammers te genieten van de laatste zonnestralen van de dag. Boa’s kijken van een afstandje toe, gespitst op al te grove overtredingen van de anderhalvemetermaatregel.

Patricio draagt een korte broek en een grijzig T-shirt waarin, zo vertelt hij, zilverdraad is verwerkt om hem te beschermen tegen straling. Sinds hij jaren geleden naar eigen zeggen al eens fysiek ongemak ervaarde door de straling uit zijn mobiele telefoon, wil hij nu maximaal beschermd zijn tegen 5G. In zijn nieuwe woning heeft hij de binnenmuren geverfd met straling werende verf. Patricio’s vrouw, met wie hij in scheiding ligt, werkt als verpleegkundige in een Rotterdams ziekenhuis. ‘Helemaal gek’ wordt ze van Patricio’s constante gehamer op de gevaren van 5G. Ze hecht er weinig geloof aan. Ook andere familieleden en vrienden moeten niet veel hebben van zijn ideeën. Toch is Patricio niet op andere gedachten te brengen.

‘Nee, het is niet 5G zelf dat corona verspreidt, maar 5G-straling tast wel je immuunsysteem aan’, zegt ook Patricio. ‘En de griepverschijnselen die je daardoor krijgt worden corona genoemd, maar dat is het helemaal niet.’

Het pad dat Patricio aflegde naar het besef dat mensen massaal ziek worden van 5G is hetzelfde als dat van de andere geïnterviewden: eerst was er de schok over het coronavirus en de lockdown, toen ging hij online op onderzoek uit en ontdekte de waarheid over de New World Order – een vermeende elite, bestaande uit onder meer rijke families, overheden en gezondheidsorganisaties als WHO – die 5G inzet om de wereldbevolking op de knieën te dwingen. Sindsdien beschouwt Patricio zichzelf als een ander mens: iemand die geen enkel vertrouwen meer heeft in wat de politiek, de reguliere media en de officiële wetenschap hem te vertellen hebben.

‘Vroeger had ik premier Rutte best hoog zitten, ik vond het een aardige kerel. Maar nu kan ik niet meer naar hem kijken of luisteren. Ook de mainstreammedia volg ik niet meer. Misschien ben ik gewoon veel te goed geïnformeerd.’

Hyperlinks

Voor sommige geïnterviewden is het idee dat er kwaadaardige bedoelingen schuilgaan achter 5G niet hun eerste afdaling in de wereld van complottheorieën. Zij noemen 9/11 als het eerste moment dat ze de officiële lezing van gebeurtenissen gingen betwijfelen. Op internet leerden ze dat de terroristische aanslag een ‘false flag-operatie’ was – een gewelddadige gebeurtenis die in scène is gezet door overheden. Anderen vertellen dat ze tot het uitbreken van de coronacrisis nog ‘sliepen’ en nooit waarde hechtten aan de wilde verhalen die ze online voorbij zagen komen. Maar nu zijn ze ‘wakker’ en zien ze duidelijk welke duistere machten ons in deze ontwrichtende lockdown hebben geholpen.

Wat het beginpunt ook was, voor alle geïnterviewden geldt dat het niet bij één complottheorie is gebleven; ze belandden al snel van de ene in de andere theorie. Dat uitwaaieren is typerend voor hoe complottheorieën zich tegenwoordig ontwikkelen, zegt Stef Aupers, hoogleraar mediacultuur aan de KU Leuven. ‘Er is geen lineair verhaal meer. Het is een soort kluwen van ideeën.’

Dit mechanisme wordt versterkt door de manier waarop verhalen onderling worden verspreid. Via sociale media als Facebook, Twitter, Instagram en chatdienst Telegram worden links naar artikelen, video’s of groepen met gelijkgestemden gedeeld. Lezers zijn daardoor steeds één klik verwijderd van het volgende ontbrekende puzzelstukje. Het geheel vormt een complex van verhalen en theorieën waarin alles met elkaar verband houdt en kwaadwillende actoren een hoofdrol spelen. Een naam die daarbij opvallend vaak valt, is die van Microsoft-oprichter, miljardair en filantroop Bill Gates. Sinds hij eerder dit jaar aankondigde dat hij een groot deel van zijn kapitaal wilde steken in de ontwikkeling van een vaccin tegen het coronavirus, staat hij onder complotdenkers bekend als de man die het virus heeft veroorzaakt om zo rijker en machtiger te worden.

Dat complotten de neiging hebben steeds verder uit te waaieren is ook te zien in de Facebookgroepen die de Volkskrant analyseerde. Weliswaar gaan de meeste berichten in de groepen over 5G en de gevaren van straling, maar de theorieën beperken zich niet tot het mobiele netwerk. Zo worden er artikelen gedeeld met titels als ‘Bill Gates kondigt aan dat hij microchips zal implanteren’ en ‘Deep State (een vermeende geheime schaduwmacht, red.) wil de wereld controleren’. Sommige links verwijzen naar websites waar lezers meerdere complotten tegenkomen. Zoals CommonSenseTV, waarop onder meer een verhaal staat over ‘wereldwijde coronazwendel’. In de webshop van de site zijn T-shirts te koop met opdrukken als ‘Nooit meer lockdown’ en ‘Rage against the vaccine’.

Ook via YouTube kunnen de leden van de Facebookgroepen van het ene in het andere complot belanden. Een aantal gedeelde video’s in de anti-5G-groepen komt van het Nederlandse kanaal Fall Cabal. In video’s van dit kanaal worden verscheidene ongefundeerde beweringen gedaan over de coronapandemie. De Cabal, een vermeende wereldwijde geheime schaduwregering, zou het ‘negatieve verhaal over het coronavirus gefabriceerd hebben’ om chaos te veroorzaken en te voorkomen dat de Amerikaanse president Donald Trump wordt herkozen. In beide groepen worden ook video’s gedeeld van de Amerikaans-Pakistaanse antivaxxer Rashid Buttar, een osteopaat die vaak voor een medisch tuchtcollege moest verschijnen. Behalve theorieën over de gevaren van 5G zijn er op zijn kanaal ook video’s te vinden waarin autisme aan vaccineren wordt gekoppeld, een bewering waar evenmin bewijs voor bestaat.

Stef Aupers noemt het ook wel ‘hyperlinkcomplotten’. De complotdenkers houden zich veelal op in de internetbubbel van Facebook en andere sociale media. Binnen die bubbel worden ze gestuurd door algoritmen, formules die op basis van eerder bekeken video’s, clicks of andere onlineactiviteiten de voorkeur van internetgebruikers voorspellen. Zo krijgt de gebruiker meer video’s met een vergelijkbare inhoud voorgesteld. Maar ook de sociale connecties die mensen in deze internetbubbels opdoen, spelen een belangrijke rol, zegt de hoogleraar. ‘Ze komen in een socialisatieproces terecht waarin ze steeds mensen vinden die bevestigen wat ze denken.’

Een soortgelijk proces maakte Daisy door, een 42-jarige Amsterdamse die haar tijd verdeelt tussen Nederland en Spanje. Tot voor kort was Daisy een doorsnee-Facebook-gebruiker die voornamelijk familiekiekjes en humoristische plaatjes deelde. Dat veranderde toen de coronacrisis uitbrak en ze via haar ‘internationale contacten’, zoals ze die noemt, op internet steeds meer leerde over de ‘waarheid’ achter de crisis.

‘We houden elkaar op de hoogte’, zegt Daisy in een telefonisch gesprek vanuit Spanje. ‘Zoals met die foto van het strand van Scheveningen die rondging in de media. Daarop zag het er heel druk uit. Maar als je de echte foto krijgt doorgestuurd, zie je dat er niemand op het strand was.’

Daisy is iemand ‘van de feiten’, vertelt ze, en ‘de echte documentatie’. Daarom dompelde ze zich vanaf het begin van de coronacrisis volledig onder in een berg artikelen en YouTube-filmpjes. Daar zaten reguliere nieuwsbronnen tussen, zoals RTL Nieuws (een artikel over mensen die de slaapziekte narcolepsie kregen na gevaccineerd te zijn tegen de Mexicaanse griep), maar ook de populaire documentaire Plandemic, die bulkt van de ondeugdelijke beweringen over de oorsprong van het coronavirus.

Dankzij haar vergaarde kennis zag Daisy welk ‘plan’ er achter de coronacrisis steekt en welke individuen ervoor verantwoordelijk zijn. Net als Patricio ziet Daisy hierin het werk van de New World Order. Die zou werelddominantie nastreven door burgers angst aan te jagen met een – volgens Daisy – relatief onschuldig virus. Want heb je de mensen eenmaal bang, dan heb je ze ook onder de knoet en kun je alles met ze uitrichten wat je wilt. En hier komt volgens Daisy ook 5G om de hoek kijken.

‘Ik ben bij het virus begonnen, zo kwam ik bij Bill Gates terecht, en zo kwam ik uiteindelijk bij 5G. Ik wil niet zeggen dat 5G direct het coronavirus veroorzaakt, maar er zit wel meer achter. Bill Gates speelt hier een rol in.’ De Microsoft-oprichter zou volgens Daisy tegelijk met het virus de oplossing hebben gecreëerd: een vaccin met een chip, om crowd control mogelijk te maken. Het is een theorie die door veel complotdenkers wordt gedeeld.

Desillusie

Het proces van ‘wakker’ worden – het inzicht dat het coronavirus onderdeel is van het plan van een machtsbeluste elite – is bij de geïnterviewden gepaard gegaan met vergaand wantrouwen in officiële instituten. De meesten van hen kickten de afgelopen maanden af van reguliere media. Ook de politiek heeft voor hen afgedaan. Hooguit koesteren ze sympathie voor de Amerikaanse president Trump, die zich ook een aanhanger van complottheorieën heeft getoond. Een enkeling is na het ‘wakker’ worden politiek van uiterst links naar uiterst rechts verschoven. De meesten zoeken hun heil bij Forum voor Democratie of de PVV.

De dagelijkse berichten in de Facebookgroepen die de Volkskrant analyseerde illustreren de desillusie. Plaatjes met ‘NOS = fakenews’ staan onder gedeelde nieuwsberichten en foto’s van premier Rutte krijgen steevast als onderschrift ‘oplichter’ of ‘leugenaar’. Met oproepen als ‘pak je macht terug’ en ‘vecht voor je vrijheid’ proberen leden elkaar ervan te overtuigen tegen de onderdrukking te strijden.

‘Complottheorieën bestaan eigenlijk altijd uit drie elementen’, zegt hoogleraar Aupers. ‘Niets is wat het lijkt, geloof de overheid, wetenschappers en media niet en toeval bestaat niet. Het fundament daaronder is het wantrouwen van instituties.’

‘Ik heb een paar jaar geleden gestemd op Jesse Klaver van GroenLinks, maar nu heb ik daar spijt van’, zegt de Purmerendse Emie, terwijl hij over het zonovergoten Malieveld loopt. ‘Hij had best goede ideeën, vond ik. Hij wilde bijvoorbeeld dat we de wereld minder zouden vervuilen. Maar ja, politiek, het is allemaal een corrupt systeem. Ze hebben mooie praatjes, maar uiteindelijk doen ze niets.’

Toch wil Emie zich nog niet helemaal afkeren van de politiek. Volgend jaar, bij de Tweede Kamerverkiezingen, wil hij een gok wagen op Forum voor Democratie. Sinds Emie filmpjes van Thierry Baudet zag waarin die zich verzette tegen de lockdownmaatregelen, is hij gecharmeerd geraakt van de politicus. Ook Wybren van Haga, het ex-VVD-Kamerlid dat zich bij FvD heeft aangesloten, spreekt hem aan vanwege zijn kritiek op de lockdown.

Aan de andere kant van het Malieveld komt Emie een Purmerendse kennis tegen, Dominique. Ze kennen elkaar van de sportschool en kwamen er via Facebook achter dat ze de ideeën over de lockdown delen. Ze draagt een zwart T-shirt met het opschrift ‘Stop de lockdown’, in haar handen houdt ze een kartonnen bordje met ‘Plandemic’ erop geschreven. Dominique heeft nooit eerder gedemonstreerd, maar dat is sinds het uitbreken van de coronacrisis veranderd. Ook politiek heeft ze een flinke zwaai gemaakt, vertelt ze.

‘Ik stemde altijd op de Partij voor de Dieren, jarenlang. Maar nu gaat mijn stem naar de eerste die de lockdown beëindigt. Het zijn partijen waarop ik eigenlijk nooit zou stemmen. Ik heb gezien dat Baudet en Wilders goede vragen stellen.’

Het minimale vertrouwen dat Emie en Dominique nog hebben in de politiek lijkt bij andere geïnterviewden nagenoeg volledig verdwenen. Daisy, die vanuit Spanje de Nederlandse actualiteit nauwgezet volgt, zegt blij verrast te zijn dat Thierry Baudet nu eindelijk ‘een beetje wakker’ begint te worden. Maar uiteindelijk heeft stemmen voor haar toch geen zin, vertelt ze, en zou wat haar betreft ‘het hele corrupte zooitje’ weggetrapt moeten worden. Patricio, die nooit heeft gestemd en zegt dat ook nooit te zullen doen, heeft sinds kort zijn Facebookprofielfoto veranderd in een omgekeerde Nederlandse vlag – blauw, wit, rood. Een symbool dat ook al op sociale media voorbijkwam tijdens onder meer de boerenprotesten.

‘Dat staat voor het verzet’, zegt Patricio. ‘Ik ben wel een Nederlander, maar ik ben het niet eens met hoe het nu gaat. Hiermee ben je eigenlijk een rebel tegen de regering.’

De Brabantse Antoine, die zegt in het verleden weleens gestemd te hebben, vertelt dat hij voorlopig niet meer zal doen, omdat de politiek volgens hem te veel aan de leiband loopt van de New World Order.

‘Ik ga niet meer stemmen op een gebroken systeem. Ik stem pas als de politici weer bezig zijn met waarvan ik vind dat ze ermee bezig moeten zijn – namelijk werken voor de gewone mensen. Ik heb geen idee wie in de Nederlandse politiek ik nu zou kunnen vertrouwen. Ik ben wel een groot voorstander van Donald Trump. Hij is tenminste menselijk.’

Fakenieuws, fakewetenschap

Op het Malieveld is het niet lang zoeken naar mensen die stickers dragen met ‘NOS is fakenews’. Ook de auteurs van dit artikel krijgen de vraag gesteld of zij de inhoud en strekking van hun werk niet van hogerhand opgelegd krijgen.

‘Er is geen onafhankelijke journalistiek meer’, zegt Dominique. Voor de coronacrisis keek ze nog elke dag even op de NOS-app. ‘De headlines bekijken. Maar dat is verleden tijd. Ik zeg niet dat het virus er niet is, maar de maatregelen zijn disproportioneel. Mensen denken nog steeds dat ze hun vrijheden terugkrijgen, maar ze worden juist verder ingeperkt.’

‘Gezond bang’, noemt de Purmerendse Emie zichzelf sinds hij ervan overtuigd is geraakt dat 5G door een elite wordt ingezet om mensen ziek te maken. Het jaagt hem angst aan, maar nu hij ervan weet, beschouwt hij zichzelf niet meer als manipuleerbaar door de media en de wetenschappers van het RIVM. De enige momenten waarop hij toch begint te wankelen, is als hij de tv aanzet en per ongeluk in een nieuwsuitzending van de reguliere media belandt.

‘SBS, RTL, Nederland 1 en 2, dat is allemaal fakenieuws. Mijn nieuws haal ik bij mijn medemensen, die vertrouw ik veel meer. Af en toe twijfel ik weleens aan wat ik geloof, hoor. Dat gebeurt eigenlijk alleen als ik het nieuws op tv kijk. Maar goed, dan zoek je weer bepaalde mensen op in je omgeving, en dan lees je en hoor je weer andere dingen, en dan denk ik: dit is het, hier moet ik niet aan twijfelen.’

Ook de 27-jarige Dylan uit Eindhoven heeft zich voorgenomen de ‘manipulatie’ door de media met ijzeren wil te weerstaan. Hij stond in eerste instantie argwanend tegenover een interviewverzoek, vertelt hij als hij aanschuift op een terras in Den Bosch. Het is begin juni en sinds enkele dagen zijn cafés en restaurants weer open. Eigenlijk vertrouwt hij de mainstreammedia niet meer. Ze ridiculiseren volgens hem tegenstanders van 5G.

‘De rol van de media is opmerkelijk. Toen er zendmasten in brand werden gestoken, verbonden kranten dat direct met een coronacomplottheorie. Dat heeft ernstige schade aangericht aan het publieke debat over 5G. Bijna geen enkel medium liet het na om iedereen die tegen 5G is als ‘gekkie’ af te schilderen.’

Dylan, een sportief geklede en fitte twintiger, ziet in de berichtgeving van de media indirect de hand van grote telecombedrijven. ‘Die doen aan kadering van de wetenschap’, zegt hij. ‘Het is hetzelfde als met roken. Vroeger was dat volgens de wetenschap veilig, maar die onderzoeken werden betaald door de tabaksindustrie.’

Hij begon zo’n drie jaar geleden met lezen over 9/11 en deed daarna onderzoek naar andere aanslagen. Dat hield hij altijd voor zichzelf. ‘De coronacrisis is toch wel een trigger geweest. Het komt nu zo dichtbij. Ik wilde niet langer aan zelfcensuur doen.’ Hij deelde zijn theorieën op Facebook om andere mensen wakker te schudden. Dat kwam hem op tegenstand uit zijn omgeving te staan. Hij raakte er vrienden door kwijt. ‘Zij hebben een andere mening en maakten me achter mijn rug om belachelijk.’ Ook met zijn ouders, bij wie hij nog in huis woont, botste het. ‘Op een dag lag er een uitgeknipt krantenartikel op tafel over complotdenkers en waarom ze een gevaar zijn voor de samenleving. Ik voelde me aangevallen. Ik heb het direct weggegooid.’

Dylan wil hoe dan ook doorgaan. Binnenkort hoopt hij een ludieke protestactie te kunnen organiseren. ‘Ik wil een zendmast van top tot teen in aluminiumfolie wikkelen.’ Een verwijzing naar de veel gemaakte grap op sociale media dat complotdenkers een aluminium hoedje dragen.

Antivaxxers

Waar desillusie optreedt, ligt radicalisering op de loer, zegt gedragswetenschapper Jan-Willem van Prooijen, die het effect van complottheorieën op menselijke gedragingen bestudeert aan de Vrije Universiteit Amsterdam. ‘Wat mensen geloven heeft direct invloed op hun gedrag. Als mensen denken dat vaccins autisme veroorzaken, laten ze zich niet meer vaccineren. Ook theorieën over 5G kunnen zoiets in de hand werken, zoals je ziet bij die brandstichtingen. We moeten het dus serieus nemen.’

Voor de mensen met wie de Volkskrant sprak, heeft zelfstudie naar het grote geld achter de coronacrisis en de ziekmakende gevolgen van 5G alvast tot één duidelijke tegenreactie geleid: als er ooit een vaccin tegen het coronavirus komt, dan zullen zij zich er nooit ofte nimmer mee laten injecteren. Want daar zit Bill Gates achter, geloven zij, en die heeft alleen maar kwaadaardige plannen met het vaccin. Emie en Patricio hebben hun kinderen sowieso nooit laten vaccineren, omdat ze geloven dat de inhoud van vaccins de gezondheid eerder schaden dan beschermen. Andere geïnterviewden hebben deze draai nu pas gemaakt. Zo was Daisy naar eigen zeggen nooit een antivaxxer. Maar sinds de coronacrisis wil ze niets meer van vaccinaties weten.

‘Mijn ogen zijn nu wel open’, zegt Daisy. ‘Ik wil het absoluut niet. Ook mijn vrienden en familie niet. Maar ja, ze gaan ons dwingen. Ik hoop dat mensen in Nederland in opstand komen.’

Ook Antoine is vastberaden: ‘Ik schiet nog eerder een kogel door mijn hoofd dan dat ze bij mij de spuit erin gaan zetten.’

De snelle bekering van burgers tot overtuigde antivaxxers is een zorgelijke trend, stellen onderzoekers van enkele Amerikaanse universiteiten, waaronder George Washington University. In mei publiceerden zij een grootschalig onderzoek naar 1.300 Amerikaanse Facebookpagina’s met in totaal 85 miljoen volgers, van zowel pro- als antivaccinatiegroepen. Daaruit blijkt dat antivaccinatiegroepen een kleine, maar zeer invloedrijke speler zijn in het onlinevaccinatiedebat. Leden van die groepen zijn onder meer te vinden op Facebookpagina’s van ouderraden van scholen, waar ze ouders actief proberen te overtuigen van de gevaren van vaccins. Ook roeren ze zich op de socialemediakanalen van anti-5G-groepen, waar ze behendig inspelen op de reeds aanwezige antigevoelens jegens Bill Gates. Door hem voor te stellen als de man die 5G wereldwijd heeft uitgerold om te kunnen verdienen aan een vaccin, is de stap van anti-5G naar antivaccinatie snel gemaakt. De onderzoekers vrezen dat antivaxxers hierin zo effectief zullen zijn dat ze het streven naar groepsimmuniteit – hoe meer mensen zijn gevaccineerd, hoe kleiner de kans op verspreiding van het coronavirus – in gevaar kunnen brengen.

Dat de complotten over 5G en die over vaccinaties elkaar overlappen, blijkt ook uit analyse van de Facebookgroepen door de Volkskrant. Niet alleen worden woorden als ‘5G’, ‘straling’ en ‘corona’ in één adem genoemd, er vallen ook vaak termen die te maken hebben met vaccineren. Sommige leden posten alarmerende antivaccinatievideo’s, anderen roepen elkaar op in actie te komen tegen een mogelijke ‘vaccinatieplicht’ in de toekomst.

Geweld

Sommige antivaxxers hebben hun verzet tegen een toekomstig coronavaccin van de online- naar de offlinewereld verplaatst. Ze mengen zich onder antilockdowndemonstranten die de afgelopen weken van Nederland, Engeland en Duitsland tot aan Australië de straat zijn opgegaan. Soms kwam het bij zulke demonstraties tot een hard treffen met de politie.

Ligt ernstiger geweld in het verschiet? Volgens Ryan Fox, medeoprichter van het internetbedrijf Yonder, is het niet de vraag of, maar wanneer een antivaxxer over de schreef zal gaan om de wereld te redden van ‘Bill Gates’ dodelijke coronavaccin’. ‘Dat moment zou goed kunnen samenvallen met de distributie van een toekomstig vaccin. Ik twijfel er niet aan dat dit bepaalde mensen tot fysiek geweld zal aanzetten. De groep antivaxxers is zo groot dat het statistisch gezien logisch is dat daar een lone wolf tussen zit die zo overtuigd is van de gevaren van een coronavaccin dat hij daar iets aan wil doen.’

‘Het klopt allemaal niet’, zegt de Rotterdamse Patricio. ‘Dat voelen meer mensen. Het is niet voor niks dat mensen die 5G-masten in de fik zetten. Ik zou het zelf niet doen, maar als het zo levensbedreigend is, snap ik wel dat mensen zeggen: dit wil ik niet en ik ga er wat aan doen.’

De Purmerendse stratenmaker Emie bezweert dat hij zich niet zomaar ‘kapot’ zal laten maken, niet door 5G en niet door een coronavaccinatie. Maar anders dan Patricio en de andere geïnterviewden overweegt hij wél drastischer maatregelen dan alleen demonstreren op straat. ‘Als je leven op het spel wordt gezet, zoals nu, dan moet je gewoon opstaan.’

Zodra zijn vriendin is bevallen van hun derde kind, naar verwachting in augustus, wil hij alsnog op zoek gaan naar een 5G-zendmast en die met geweld neerhalen. Bang voor de consequenties is hij niet. Wel wil hij – na inzage van dit artikel – benadrukken dat het niet zijn bedoeling is om anderen aan te zetten tot geweld.

‘Ik heb bewijs dat de overheid heel duister is en ons niet wil beschermen. Hier moet een stokje voor gestoken worden. Ik kom voor mijn medemensen op. En als ik in de gevangenis beland, neem ik wel een advocaat. Nogmaals, ik laat me niet kapotmaken.’

Met medewerking van Sarah Haddou.

Facebookgroepen

Voor dit artikel analyseerde de Volkskrant ruim vijfduizend berichten in de Facebookgroepen ‘Wij willen geen 5G Nederland’ en ‘5G-plein’ en keek de krant mee in meerdere anti-5G-groepen op de chatdienst Telegram. We namen de teksten onder de loep en brachten gedeelde links van websites en YouTube-video’s en de frequentie van berichten in kaart. De geanalyseerde Facebookgroepen behoren tot de grootste onlineverzamelplaatsen van mensen die tegen de uitrol van het mobiele netwerk zijn. De groep ‘Wij willen geen 5G Nederland’, opgericht op 24 maart, had binnen enkele weken meer dan 30 duizend leden. Inmiddels zijn dat er bijna 37 duizend.