Jesse Klaver: ‘Witte heteromannen staan 100-nul voor’

Jesse Klaver voelt zich in de tijd van Black Lives Matter bezwaard om ‘ja’ te antwoorden als hij de vraag krijgt of hij wel eens last heeft gehad van racisme. “Dat is zó ieniemienie vergeleken met iemand die een zwarte huidskleur heeft. Nu ben ik niet wit, maar ik kan ook nog doorgaan voor een Italiaan, een Spanjaard of verwijzen naar mijn Indische achtergrond. Dat is allemaal veel meer geaccepteerd.”

De GroenLinks-leider praat nu vaker over zijn Marokkaanse achtergrond. Hij heeft een Marokkaanse vader waarmee hij pas op latere leeftijd contact kreeg. “Eerder was dat geen onderdeel van mijn leven. Nu wel. Ik ben er trots op. Ik ben Jesse, ik ben opgegroeid in de Indische cultuur en er stroomt ook Marokkaans bloed door mijn aderen.” Maar het levert ook racistische reacties op. Nog steeds zijn er mensen die twijfelen of Jesse Klaver wel echt Jesse Klaver heet. “Ik zou Yasser Feras heten en geen katholieke jongen uit Brabant zijn, maar stiekem een moslim die de boel probeert over te nemen hier. Bi-zar.”

Klaver heeft een Marokkaanse vader waar hij pas op latere leeftijd contact mee kreeg. “Als ik niet Klaver had geheten maar de achternaam van mijn vader had gehad, dan had ik niet de zelfde kansen gekregen.”

Waar baseert u dat op?
“Niet door terug te kijken op mijn leven, dat zou vrij onmogelijk zijn. Maar wel als je hoort met welk institutioneel racisme mensen met een buitenlands klinkende achternaam of mensen met een zwarte huidskleur te maken krijgen, dan is er geen reden waarom ik daarvoor zou zijn uitgesloten. Je hebt in Nederland gewoon niet dezelfde kansen als je een andere etnische achtergrond hebt. Ik zie het ook in mijn persoonlijk leven, mijn eigen bloed. Heb het erover met mijn Marokkaanse vader en halfbroers en -zusjes. Hoe dat is, hoe er naar je wordt gekeken.”

Hoe is dat dan?
“Dat is iets tussen mij en mijn familie. Maar ik krijg een inzicht in hoe het leven voor hen is. Waar zij tegenaan lopen, wat zij meemaken. Hoe je kansen zijn bij een sollicitatie, in het onderwijs. Al die gebieden. Maar het doet me net zoveel pijn als ik van ons Amsterdamse raadslid Simion Blom hoor over het racisme waarmee hij te maken krijgt.”

Bent u achteraf blij dat u Klaver heet?
“Nee, dat vind ik ook een rare vraag. Het leven loopt zoals het loopt.”

Ik vraag het omdat u net zelf constateerde dat u met die achternaam meer kansen kreeg.
“Achter die vraag die je stelt gaat een hele wereld schuil: dat mijn vader en moeder misschien wel bij elkaar waren gebleven, dat ik mét een vader was opgegroeid. Dus voor die achternaam had je misschien wel andere dingen teruggekregen. Maar het is evident dat je met een Marokkaanse achternaam gewoon minder kansen hebt in dit land. Als je een witte, heteroseksuele man bent in de westerse wereld, dan sta je echt 100-nul voor.”

D66 en de PvdA kwamen al eerder met antiracismeactieplannen. Waar was GroenLinks toen?
“Op dat moment was Black Lives Matter zo vocaal en zo zichtbaar. Ik vond het belangrijk dat hun stem gehoord werd en dat de politiek even zou luisteren. Dat bij zoveel mensen nu de ogen open gaan, vind ik de absolute winst van wat er nu gebeurt. Oók in de politiek. Dat er veel racisme is in Nederland en dat mensen bewust worden van de privileges die zij hebben. Niets doen is geen optie meer. Maar ik wilde ook eerst in gesprek, vragen wat er nodig is.”

Het antwoord was: geen nieuwe wetten. Er is al een grondwet en artikel 1 daarvan verbiedt discriminatie al. Zorg nou, hoorde Klaver, dat de wetten worden gehandhaafd. Maar inspectiediensten beboeten bijvoorbeeld nauwelijks bedrijven voor discriminatie op de arbeidsmarkt. ,,Dat vraagt om een grotere opsporingsbevoegdheid. Want het gebeurt, soms onbewust – dat wil ik er wel bij zeggen – maar als het ertoe leidt dat je mensen van kleur buiten houdt in bijvoorbeeld recruitment of als een verhuurder tegen de makelaar zegt dat hij liever geen huurder met een Marokkaanse achtergrond heeft. Dat ís racistisch, dat mag niet volgens de wet en de overheid doet er niks aan. Dat moet harder worden bestraft.”

Ook wil GroenLinks alle vormen van etnisch profileren verbieden. En dat gaat verder dan alleen de politie die mensen van kleur vaker staande houdt. Klaver wil ook af van algoritmes – vooral bekend van hoe Facebook bepaalt wat je op je tijdlijn ziet – die door de overheid, telefoonaanbieders, banken en verzekeraars worden gebruikt om risico-inschattingen te maken. ,,Daarbij etnisch profileren mag niet, maar het wordt omzeild door op postcodegebieden te selecteren, bestanden aan elkaar te koppelen en op basis daarvan worden in een cultureel meer diverse wijken de autoverzekeringen duurder. Dat is indirect profileren.”

Maar wat is er racistisch aan als de fiscus extra alert is bij mensen met een dubbel paspoort omdat die weet dat ze makkelijk naar het buitenland kunnen en we die toeslagen mogelijk nooit meer terugzien?
“In de Bijbel staat al: zoekt en gij zult vinden. Als je gaat zoeken, zie je meer mensen met een migratieachtergrond die zich ergens schuldig aan maken. Dat is dan een bevestiging: het systeem heeft gelijk! Dus ga je verder zoeken. Maar het criminaliseert mensen, stopt ze in een hoek en maakt institutioneel racisme mogelijk. Dat moeten we veranderen. Mogen witte Nederlanders dan zoveel frauderen als ze willen?”

Wat zegt u tegen verzekeraars die stellen dat in een bepaalde wijk nu eenmaal meer risico is op diefstal of schade?
“Dat ze dan het risico dan maar in álle premies moeten doorberekenen.”

Gaat GroenLinks bij het samenstellen van de kandidatenlijst voor maart 2021 rekening houden met diversiteit?
“Zeker, zoals we dat altijd doen. Bij gelijke geschiktheid kiezen we iemand met een diverse achtergrond.”

Is dat ook niet etnisch profileren? Is dat wel geoorloofd als het voor ‘de goede zaak’ is?
“Ik ga niet mee in die veronderstelling. De hele democratie is onwijs wit. Wij waren één van de eerste partijen met, zeg maar, nieuwe Nederlanders op de lijst. GroenLinks heeft een lijsttrekker met een biculturele achtergrond. Maar het kan een stuk diverser. Het gaat om gelijke kansen, ik heb net geconstateerd dat er in Nederland geen gelijke kansen zijn voor mensen met een migratieachtergrond. Ik vind het belangrijk dat die mensen dat wél krijgen.”

Snapt u dat mensen kwaad worden als de Black Lives Matter-beweging mensen met een witte huidskleur over één kam scheert?
“Ja. Dat snap ik.”

(Stilte)

“Dit zijn activisten. Die brengen hun boodschap over en dat doen ze heel stevig. Ik vind dat je nooit hele groepen moet wegzetten. Mensen zijn niet hun huidskleur, religie of afkomst.”

Hoe racistisch vindt u Nederland?
“Er is helaas veel institutioneel racisme in Nederland. Het zit in de systemen van de overheid, van bedrijven. Dat moeten we veranderen. En ja: het zit ook in de samenleving. Ik zal iemand niet zo snel een racist noemen. Maar de woorden die iemand gebruikt kunnen wel racistisch zijn. Als je iets fouts zegt, moet je niet meteen ‘af’ zijn. Iemand moet wel de kans hebben om te zeggen: ‘oe, dat had ik niet moeten zeggen’. We moeten in gesprek blijven.”

Is met uw antiracismeplan het probleem opgelost?
“Nee, racisme is heel hardnekkig. Het is niet zo dat er de komende tijd nooit meer een verkeerde opmerking wordt gemaakt. Maar waar we naartoe moeten is dat we dan niet zeggen ‘geintje joh’ en ‘ik ben geen racist, ik ken Ruud Gullit’. Dat kán niet meer. Gaat er niet om of je zwarte vrienden hebt of om hoe je het bedoelt. Als iemand anders zegt: ik vind dit racistisch, dit kwetst mij, dan is er maar één reactie mogelijk: sorry.”

Als het criterium ‘kwetsen’ is, dan moet je voor alles sorry zeggen.
“Nee sorry, het ging me niet om ‘kwetsen’ maar om ‘racistisch’. Mona Keijzer, troonpretendente van het CDA, beweert in een televisieprogramma op de nationale televisie dat of iets racistisch is of niet afhangt in welk dorp de uitspraak is gedaan. Racisme ís niet geografisch bepaald! De tijd dat je kon zeggen ‘maar ik bedoelde het niet racistisch’ ligt achter ons. Als je Akwasi vergelijkt met Zwarte Piet is dat racistisch. Punt uit.”

Wat vond u van zijn opmerking dat hij Zwarte Piet tegen zijn kop zou schoppen?
“Dat vond ik ook niet goed. Maar hoe de hele wereld over hem heen valt over één uitspraak… Hij heeft zich de afgelopen jaren vredelievend en verbindend opgesteld. Voor extreemrechts wordt het als excuus gebruikt om een hele beweging weg te zetten. Ik neem daar echt afstand van.”

U wilt dat premier Rutte excuses maakt voor het slavernijverleden. Horen daar ook herstelbetalingen bij?
“Ik heb daar zoveel reacties op gehad van mensen die zeggen: moet ík daar nu excuus voor aanbieden? Nee, jíj hoeft niet je excuses aan te bieden voor wat je over- over- over- overgrootvader toen al dan niet heeft gedaan. Ik wil dat er excuses worden gemaakt voor de rol die de regering toen hierin heeft gespeeld. Slavernij is in 1863 afgeschaft, maar in Suriname moesten de tot slaaf gemaakten tot 1873 onder dwang doorwerken, want anders was het zo zielig voor al die plantagehouders als ze ineens geen werknemers zouden hebben. Dat is mij op school nooit onderwezen. Ik vind dat we die kennis allemaal in Nederland zouden moeten hebben, dat moeten kinderen op school meekrijgen. Keti Koti, de viering van de afschaffing van de slavernij, zou een nationale feestdag moeten zijn. Of daar herstelbetalingen bij horen, moet worden onderzocht. Als ik voor mezelf spreek dan zeg ik: investeer in economische kansen, in lesprogramma’s, in gelijke kansen in het onderwijs en geef hun helden óók een standbeeld. Nee, ik ga niet zeggen wie; het gaat niet om wat ik wil.”