Aardbevingen, geopolitieke spanningen, klimaatverandering en lege velden: er bestaat inmiddels brede overeenstemming dat het gastijdperk niet eindeloos is. Maar hoe stop je met iets dat tientallen jaren vanzelfsprekend was? En waar begin je, en met wie? Welke technieken gebruik je daarvoor, en hoe zit het met de kosten?
Sommige wijken zijn in de komende tien jaar aan de beurt - en het laatste gasvlammetje moet in 2050 doven.
In de verduurzaming van ons land is het misschien wel de grootste uitdaging en gemeenten spelen een grote rol. Volgend jaar moeten ze een plan klaar hebben, de transitievisie warmte, om de komende dertig jaar stapsgewijs van het gas af te gaan. Sommige wijken zijn in de komende tien jaar aan de beurt - en het laatste gasvlammetje moet in 2050 doven.
Nieuwbouwhuizen zonder gasaansluiting zijn geen zeldzaamheid meer. Ruim 80 procent van de ondervraagde gemeenten heeft ze.
Woonlasten mogen niet omhooggaan
"De grootste uitdagingen zijn betaalbaarheid en het daarmee samenhangende draagvlak", zegt Freek Apperlo namens de Friese gemeenten Achtkarspelen en Tytsjerksteradiel.
Uitgangspunt van de warmtetransitie is dat woonlasten niet mogen stijgen, maar veel gemeenten betwijfelen of ze dat kunnen garanderen en vragen op dat punt concretere steun van de Rijksoverheid. Zo stelt wethouder Jaimi van Essen van de gemeente Losser voor om de afsluitkosten van netbeheerders af te schaffen. "Daar compenseren wij nu onze bewoners voor."
"Het zou enorm helpen als het Rijk fossiele energie niet langer subsidieert, de gasprijs geleidelijk hoger wordt en het Rijk voldoende middelen vrijmaakt om het huidige prijsverschil op te vangen. Pas als dit wordt weggenomen krijgt de energietransitie vleugels", aldus programmamanager Margreet van der Woude van de gemeente Haarlem.
"Betaalbaarheid voor bewoners met een kleine beurs blijft erg lastig. We moeten er met elkaar voor waken dat de sociale kant voldoende aandacht krijgt." Ook de gemeente Vlissingen ziet een probleem in burgers met een krappe (of geen) beurs over te halen isolerende maatregelen te nemen en van het gas af te gaan - en verwacht daarin financiële bijdrage van het Rijk.
"Dit wordt de grootste verbouwing van Nederland. De landelijke overheid dient met concrete plannen te komen om het betaalbaar te maken voor de gemeente en de burger", zegt Frank Kusters van de gemeente Venlo.
In een kwart van de ondervraagde gemeenten zijn al verbouwingswerkzaamheden gaande in oudbouwwijken.
Zutphen heeft warm rivierwater, Ameland geen wijken
Uit de rondvraag ontstaat ook een heel divers beeld over de aanpak van gemeenten en wat hun voornaamste uitdagingen zijn. Zo legt 60 procent van de gemeenten de prioriteit bij individuele warmtepompen en 40 procent vooral bij de ontwikkeling van collectieve warmtenetten.
"In niet-stedelijk gebied zijn warmtenetten lastig toepasbaar", zegt Wouter Dijk van de gemeente Staphorst. "Maar bij oudere woningen en monumentale panden zijn elektrische warmtepompen ook niet overal een optie. Wij onderzoeken daarom de mogelijkheden voor gebruik van groen gas en waterstof in de gebouwde omgeving. Dat willen we het liefst lokaal produceren."
"Op Ameland hebben we geen wijken, uitsluitend individuele woningen. De verschillen in mogelijkheden en wensen van bewoners zijn zeer groot. De bewoners spelen daarom een cruciale rol bij de warmtetransitie. Er zijn bij ons geen eenheidsoplossingen mogelijk", zegt duurzaamheidsadviseur Benne Holwerda.
Gemeenten die wel de mogelijkheid hebben voor een collectieve aanpak van volledige wijken, kiezen voor een breed scala aan alternatieve warmtebronnen. Er wordt iets vaker gekeken naar industriële restwarmte dan naar geothermie, en biomassa speelt verhoudingsgewijs slechts een kleine rol.
Daarnaast kunnen collectieve warmtenetten net als individuele warmtepompen ook all-electric worden uitgevoerd, terwijl sommige gemeenten vanwege hun ligging met nog andere alternatieven werken. Zo wil de gemeente Zutphen voor het warmtenet naast industriële restwarmte ook gebruikmaken van de warmte-energie van de rivier de IJssel.
Voor geplande collectieve warmtenetten is de energiemix bij de ondervraagde gemeenten divers.
'Je kunt er een boek over schrijven'
Bovenal blijkt uit de inventarisatieronde dat er niet wordt stilgezeten. Alle gemeenten die NU.nl sprak verwachten de warmtevisie volgend jaar klaar te hebben. 12 procent is nu al zo ver. In 80 procent van de gemeenten zijn bovendien al nieuwbouwhuizenblokken aardgasvrij opgeleverd.
De grotere uitdaging ligt in de oudbouw, maar ook daar worden de eerste resultaten gemeld: 45 procent van de gemeenten heeft al individuele bestaande woningen die in het kader van de transitiedoelstelling aardgasvrij zijn gemaakt. In 16 procent van de gemeenten gaat het daarbij ook om volledige huizenblokken. Ruim een kwart meldt dat er op dit moment concrete verbouwingswerkzaamheden gaande zijn om oudbouwwijken van gasvrije verwarming te voorzien.
"Wij zien de energietransitie als een opgave en middel tot vitale en leefbare gemeenschappen en dorpskernen. Dit betekent in veel gevallen dat je als gemeente geen actieve regierol moet aanmeten maar een stapje terugdoet en de gemeenschap eigenaarschap teruggeeft om dat op te pakken", zegt de woordvoerder van de gemeente Kaag en Braassem. "Maar als je die ruimte biedt, ga je wel tegen ontzettend veel obstakels oplopen; financieel, juridisch, organisatorisch. Daar kun je een boek over schrijven."
Tot slot: 155 gemeenten gaven gehoor aan onze inventarisatieronde. Deze opzet is niet representatief voor alle (355) gemeenten, maar geeft een beeld van wat er op veel plaatsen speelt.
NUjij: Uitgelichte reacties