Wie wil altijd bereikbaar zijn?

In navolging van de Franse socialisten maakt ook minister en PvdA-lijsttrekker Lodewijk Asscher zich nu druk over de digitale leiband, waar werknemers steeds slaafser aan zouden lopen. Asscher vindt dat werknemers het recht moeten krijgen om na werktijd onbereikbaar te zijn voor hun baas. Dat recht kregen de Fransen op 1 januari en als het aan Asscher ligt volgt Nederland de Fransen. "Van hard werken wordt niemand ziek. Van te hard werken wordt iedereen ziek."

Werkgevers, verenigd in VNO/NCW. ontkennen de digitale leiband niet, maar voelen er niets voor afspraken te maken over een recht dat werknemers na werktijd hun telefoon of computer uit mogen zetten. Zoiets hoort de staat niet voor te schrijven, daar moeten werknemers en werkgevers onderling uit zien te komen. "Als werknemers bijvoorbeeld een e-mail hebben gelezen, moeten ze zelf de relevantie kunnen beoordelen en inschatten of het belangrijk is om meteen te reageren of niet."

Volgens Denker des Vaderlands, Marli Huijer, zullen werknemer en werkgever hier zonder regie van de overheid niet uitkomen. "Door de enorme toename van flexwerkers en zzp'ers is er zo'n sterke concurrentie ontstaan tussen verschillende werknemers dat de verleiding te groot is om te laten zien dat je altijd beschikbaar bent. Het is niet voor niets dat de EU in 2004 een Working Time Directive heeft opgesteld, een richtlijn waar in staat dat alle EU-werknemers recht hebben op wekelijks een onafgebroken periode van rust van 24 uur, en dagelijks recht hebben op een aaneengesloten periode van rust van minimaal 11 uur."

Tekst loopt door onder afbeelding.

"Ook Asscher zoekt nu naar mogelijkheden om opnieuw regels in te brengen, die vroeger bevochten waren door de vakbonden, om te voorkomen dat mensen te lang werken en te weinig rust nemen. Want te weinig rust blijkt desastreus voor hun gezondheid, en voor hun veiligheid, én voor de veiligheid van anderen. Dat geldt net zo goed voor artsen in ziekenhuizen als voor werknemers in fabrieken, als voor managers die zich vanuit huis overwerken door altijd online te zijn. De maatregelen waarvoor Asscher pleit zijn daarom logisch en noodzakelijk."

Filosoof en publicist Hans Schnitzler vraagt zich af hoe effectief een dergelijke maatregel zou kunnen zijn. "Je legt de verantwoordelijkheid toch bij de werknemer. Hij moet een beroep doen op zo'n recht. En er zijn veel arbeidssituaties denkbaar waarin dat voor werknemers lastig is."

Schnitzler, die in 2015 het boek 'Het digitale proletariaat' publiceerde, deelt de zorg van Asscher wel. "We worden geconfronteerd met een snel uitbreidende internetpathologie: infobesitas, social media stress, aandachtstoornissen. Twintigers en dertigers vertonen relatief massaal uitvalverschijnselen, die steeds sterker gerelateerd kunnen worden aan situaties waarin je standby moet staan en online moet zijn."

Schnitzler schrijft nu een 'Kleine filosofie van de digitale onthouding' waarin hij onderzoekt wat het betekent om abrupt offline te gaan in een wereld die altijd online is. "We hebben te maken met een aandachtsindustrie: Google en Facebook leven op onze aandacht, en zijn er bijzonder goed in met nieuwe uitvindingen die aandacht telkens opnieuw op te eisen. Neem een willekeurig treinstation en je ziet de schermjunkies om je heen. Het is goed hier van overheidswege kritisch over na te denken, een debat te entameren en wellicht het publiek beter voor te lichten over overmatig gebruik van smartphones."

Kaders stellen

Voorlichten prima, meent Huijer, een debat entameren ook. Maar toch ook regels opstellen die een raamwerk bieden voor werkgevers en werknemers om zich aan te houden. "Juist omdat de vakbonden geen positie meer hebben om dit te regelen. Hoe je die kaders dan precies invult, dat moeten werkgevers en werknemers op de werkvloer met elkaar uitvechten, of via de cao."

"Die randvoorwaarden zorgen ervoor dat je een ritme aanbrengt, waardoor werknemer en werkgever in staat zijn zich te disciplineren. Een directeur van een debatcentrum vertelde mij dat hij tot laat doorwerkt, en dan ook 's nachts mail verstuurt. Hij ontdekte dat zijn werknemers zich verplicht voelen 's nachts te reageren, maar de volgende ochtend niet te pruimen waren.

Hij heeft een programmaatje gedownload, waardoor hij zijn mails 's nachts en in het weekend kan maken, maar zijn werknemers ze pas maandagochtend ontvangen. Zo kun je met behulp van software je omgeving disciplineren, waardoor werkgever en werknemer een ritme kunnen volhouden, waarin ze goed functioneren, en op gezette tijden onbereikbaar zijn."

Schnitzler benadrukt dat hij onbereikbaarheid en onzichtbaarheid om nog een andere reden belangrijk vindt. "Achter deze termen gaat de bescherming schuil van het onderscheid tussen de privésfeer en het publieke of semipublieke domein. Het is evident dat in een tijd van vergaande digitalisering het onderscheid tussen die domeinen aan het afbrokkelen is. Maar het onderscheid is niet voor niets ooit bedacht en tot stand gekomen."

"Het recht onbereikbaar te zijn, is belangrijk om je op de juiste wijze te kunnen verhouden tot andere aspecten van het leven. Die onbereikbaarheid is een belangrijk wapen, een superkracht, om jezelf onzichtbaar te kunnen maken. Als we dat wapen uit handen geven, worden we al snel een speelbal van krachten die je als consument niet in de hand hebt."

"Ik werk als docent aan de Bildungacademie in Amsterdam. Wij onderwerpen onze studenten een week lang aan een digitale detox. Over de hele linie geven studenten aan dat ze een toename van aandacht en concentratie ervaren. Ook kunnen ze allerlei activiteiten ontplooien, waar ze al lang niet meer aan toe waren gekomen. Iedereen ervaart deze digitale detox als een bevrijding. Die ervaring moeten we op waarde schatten."