President Trump is niet langer de leider van de vrije wereld

Mijn groot­vader was internationaal zakenman en ik was als kleine jongen altijd erg onder de indruk van de verhalen over zijn reizen naar Amerika. In de tweede helft van de twintigste eeuw was Amerika toch het beloofde land, waar alles groter, nieuwer, sneller en beter was. Land van onbegrensde mogelijkheden en voorspoed, waar elke krantenjongen met wat geluk miljonair werd.

De recente Amerikaanse beelden van een grote groep mensen die in opstand komt omdat juridische en sociale rechten nog steeds ongelijk verdeeld zijn en er een gapende kloof bestaat tussen een zeer welvarende minderheid en een ontstellend grote groep die vlakbij het bestaansminimum leeft, zijn wederom schokkend.

Sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog heeft Amerika een leidende rol in het grootste deel van de wereld en zeker in West-Europa, begonnen met het Marshallplan onder leiding van president Truman, waarmee het economisch (maar in veel opzichten ook politiek) failliete Europa weer werd opgebouwd naar een dominant Amerikaans model. Europa werd economisch, militair maar ook cultureel (Hollywoodfilms) een soort kolonie van de Verenigde Staten en dat werd na het winnen van de wapenwedloop met de USSR alleen maar sterker. Vanaf Truman werden de Amerikaanse presidenten, informeel maar niet minder significant, betiteld als ‘leider van de vrije wereld’.

Waar andere koloniën zichzelf losmaakten van een imperialistische macht, is het nu juist de dominante macht Amerika die zich wil bevrijden van het juk dat leiderschap in de wereld met zich meebrengt. Donald Trump is nauwelijks in staat zijn eigen land te leiden, laat staan de vrije wereld. Maar Trump is slechts een vertegenwoordiger van een nieuwe Amerikaanse houding. Steeds meer Amerikanen geloven dat internationaal leiderschap alleen maar geld en Amerikaanse mensenlevens kost.

De norse opzegging van het lidmaatschap van de Wereld­gezondheidsorganisatie illustreert dat Amerika niet meer leidend wil proberen te zijn in een inderdaad internationaal verziekte organisatie, maar gewoon de deur achter zich in het slot gooit.

De vraag is niet zozeer wie dan nu de nieuwe leider van de wereld gaat worden. Hoewel China heftige pogingen onderneemt haar invloed in bijvoorbeeld Afrika te verstevigen, is het huidige repressieve regime, dat zich agressief in Hongkong en op andere plekken in Azië gedraagt en weinig draagvlak heeft bij de eigen bevolking, een nauwelijks geloofwaardig alternatief. En de Europese Unie, als verreweg de grootste economische wereldmacht, is te druk bezig onderling en ondemocratisch te ruziën over onbenulligheden om maar te dromen over een leidende positie.

Misschien hebben we wel helemaal geen leider van de wereld nodig en moeten we veel meer inzetten op regionale kracht, diversiteit, en interessante verschillen tussen continenten en landen. Iets minder leiding en iets meer vrije wereld.

Marcel Levi is Ceo van University College London Hospitals. Daarvoor was hij bestuursvoorzitter van het AMC.

Reageren? m.levi@parool.nl.