Het begint in januari 1920. Het Algemeen Handelsblad meldt dat er in de regio Hoorn mensen zijn die "24 uur, somwijlen enkele etmalen achtereen, onophoudelijk, bijkans na iedere minuut, luid hikken".
In de weken erna verschijnen meldingen van chronische hikgevallen in Wormerveer, Wierden en Nijmegen. En het wordt erger. "De hikziekte blijkt zich overal in het land voor te doen", schrijft de Delftsche Courant op 23 februari. In sommige wijken in Helmond is de ziekte achter bijna elke voordeur te vinden. Mensen hikken de hele dag door. Ze eten niet meer en raken volkomen uitgeput.
Tragische sterfgevallen
De eerste sterfgevallen volgen snel. In maart overlijdt een moeder van vier kinderen in Weesp. Een maand later bezwijkt een man in Oirschot na een week onafgebroken te hebben gehikt. In juli sterft een man in Gorinchem. Hun dood wordt toegeschreven aan de raadselachtige hikziekte.
Hoe dat kan? Artsen tasten in het duister. De hik is van zichzelf niet besmettelijk. Hij zou als symptoom moeten meeliften met een andere aandoening. Misschien met de Spaanse griep, die een jaar eerder miljoenen slachtoffers maakte in Europa? Of toch met die geheimzinnige slaapziekte waar je steeds meer over hoorde?
De slaapziekte, 'encephalitis lethargica', was een bizarre vorm van hersenontsteking die sinds 1917 epidemische vormen begon aan te nemen. Patiënten kregen hoge koorts en spierkrampen, raakten erg versuft en soms gedeeltelijk verlamd, trilden onophoudelijk en belandden soms in een coma. Meer dan een half miljoen mensen zouden eraan overlijden. Chronische hikaanvallen konden ook tot de symptomen horen.
(Foto: Thinkstock)
Tips om de hik te bestrijden
Ondertussen vullen de Nederlandse krantenkolommen zich met lezers die elkaar middeltjes adviseren, zoals: je pinken in je oren steken en dan een door een ander vastgehouden glas water drinken. Een hikpatiënt in de neus kietelen met een veertje. Of de adem zo lang mogelijk inhouden.
Maar het helpt niet. In januari 1921 meldt het Rotterdamsch Nieuwsblad dat de hikziekte "epidemisch" begint te worden in het zuiden des lands. Een half jaar later sterft een vader van drie kinderen in Nieuw-Vennep.
De hikziekte begon in Wenen
Voordat de hikziekte Nederland bereikte, had hij in andere Europese landen al toegeslagen. De eerste meldingen komen in de winter van 1919/1920 uit Wenen. In het zwaar getroffen Frankrijk wordt alleen wie vaker dan twaalf keer per minuut hikt in het ziekenhuis opgenomen. Tot in Egypte duikt de ziekte op. In het ene land wordt een verband gelegd met de griep, in het andere met de slaapziekte.
In 1921 bekijken Franse artsen tijdens een autopsie de hersenen van een 68-jarige vrouw die na zes dagen hikken was overleden. De afwijkingen die in de hersenen te zien zijn, lijken enigszins op die van lijders aan de slaapziekte. Ze zitten wel op verschillende plekken.
Maar het verband met de slaapziekte blijft onduidelijk. Tijdens een hikepidemie in 1923 in Manchester wordt bij slechts twee van 1.200 mensen die in contact staan met slaapziektepatiënten de hik vastgesteld. Van de mensen met de slaapziekte heeft drie procent de hik.
Encephalitis lethargica blijft een van de grootste medische mysteries van de twintigste eeuw.
De oorzaak van de hikziekte is nog steeds onbekend
Een sluitende verklaring voor wat er in de jaren twintig gebeurde, is er nog steeds niet. De slaapziekte verdween in dezelfde periode en je zou zeggen dat dat geen toeval kan zijn geweest. Maar waarom beide aandoeningen juist in deze periode in deze hevigheid losbarstten, is altijd een raadsel gebleven.
Sporadisch doen zich nog wel gevallen voor van de slaapziekte. Omdat de oorzaak nog nooit is achterhaald, en dus ook niet is bestreden, is het zomaar mogelijk dat de slaapziekte weer een keer de kop opsteekt. "Encephalitis lethargica blijft een van de grootste medische mysteries van de twintigste eeuw", schreven onderzoekers van de Indiana University School of Medicine in 2017.
En dat geldt ook voor de hikziekte, of die nu wel of niet met de hersenontsteking is verbonden. Alle reden om extra opgelucht te zijn als je hikaanval eindelijk is gestopt.