Boze moeders, milieubetogers, mannen in pak, gepensioneerden en studenten: ze winden zich allemaal op over uitspraken van politici, gedrag van BN'ers of de eventuele afschaffing van de wintertijd. En dat gaat er niet zachtzinnig aan toe.
Het woord 'kanker' wordt online zelfs zo vaak gebruikt, dat Twitter en Facebook het niet als schelden opmerken en dus niet verwijderen. Waarom verdwijnt bij veel mensen de moraal en gêne zodra ze achter een scherm gaan zitten?
Als de communicatie via de computer of telefoon gaat, dan is de ontvanger abstracter: het is niet meer een concreet mens van vlees en bloed.
Om te beginnen schept een scherm afstand met je gesprekspartner. "Als wij face to face interacteren, dan stemmen we ons gedrag af op elkaar", legt hoogleraar sociale psychologie Kees van den Bos van de Universiteit Utrecht uit. Dat afstemmen wordt ook wel sociale coördinatie genoemd. Van den Bos: "Je zegt iets, je ziet dat het die ander raakt of kwaad maakt en je past je aan. Als de communicatie via de computer of telefoon gaat, dan is de ontvanger abstracter: het is niet meer een concreet mens van vlees en bloed."
Voor mensen die boos worden over iets wat ze lezen op internet, voelt het alsof het helpt om commentaar te leveren. Ze hebben het idee dat ze daadwerkelijk iets kunnen doen tegen datgene waar ze zich over opwinden: het internet geeft hen een handelingsperspectief, zegt Van den Bos. "Dat zie je trouwens ook in positieve zin, bijvoorbeeld als mensen berichten delen voor een goed doel."
Het internet geeft mrnsen een handelingsperspectief, stelt hoogleraar sociale psychologie Kees van den Bos. (Foto: 123RF)
Online voel je je eerder aangevallen
Techniekfilosoof Jan Bats promoveerde in 2019 aan de Universiteit Twente op onderzoek naar ons extreme online gedrag. Hij noemt nog een andere verklaring waarom we online uit de bocht vliegen. Volgens hem is internet inmiddels meer dan een doorgeefluik van informatie, het is ook een persoonlijke ruimte die we naar eigen smaak inrichten. We kiezen immers op sociale media wie onze vrienden zijn, richten onze profielpagina's in, plaatsen foto's en volgen sites die onze feed bepalen.
Je eigen online ruimte voelt een beetje zoals thuis, aan de eigen keukentafel. Ondertussen ben je ook onderdeel van een publieke ruimte waar iedereen kan komen. Bats: "Stel je nu voor dat iemand in jouw huis ineens agressieve opmerkingen gaat maken. Dan zeg je: 'je bent hier te gast, houd die taal voor je of ga weg.'"
"Diezelfde reactie hebben we als iemand in onze persoonlijke online ruimte iets zegt waarmee we het niet eens zijn.", legt Bats uit. "Alleen doet die andere partij die uitlatingen óók in de sfeer van zijn eigen ruimte. Kortom: jij voelt je aangevallen in je vertrouwde omgeving, maar die ander ervaart precies hetzelfde. Dat heeft invloed op hoe we dat gesprek verder aangaan en hoe we het ervaren."
Sociale media maken ons individualistisch
Bats testte deze theorie onder studenten. De ene groep mocht zelf een online platform inrichten met bijvoorbeeld een avatar en een achtergrond en ze mochten hun hobby's invullen. De andere groep kreeg een platform voorgeschoteld waaraan ze niets meer konden veranderen.
In die omgeving kregen ze morele dilemma's voorgelegd, bijvoorbeeld: betaalt iedereen evenveel collegegeld, of krijg je korting bij hogere studieresultaten? Bats: "De groep met de gepersonaliseerde online omgeving koos vaker voor de laatste, meer individualistische optie, en dus voor het eigenbelang. Ook bij andere dilemma's maakten ze vaker keuzes die hen zelf bevoordeelden."
Je eigen online ruimte voelt een beetje zoals thuis, aan de eigen keukentafel. (Foto: Pro Shots)
Tegen vreemden zijn we online minder aardig
Nog een interessant resultaat: de persoonlijke online plek bepaalt ook hoe je discussieert. "De proefpersonen waren in discussies in een persoonlijke omgeving aardiger voor vrienden en gunden elkaar meer." Maar het werd veel minder gezellig als een vreemde de persoonlijke ruimte betrad.
Vertalen we dit naar ons online gedrag, dan zou dat betekenen dat we ons extremer uiten als we het gevoel hebben 'thuis' te zijn, in de bekende omgeving van Facebook of Twitter.
Dat verklaart ook waarom onze meningen zo polariseren online: van vrienden of gelijkgestemden nemen we graag wat aan, maar onbekenden en andersdenkenden worden al snel aan de kant geschoven.