Na ruim drie jaar Trump is het Witte Huis zwakker dan ooit

Amerika zou zo vaak winnen, beloofde Donald Trump als presidentskandidaat zijn aanhangers meermaals, dat de Amerikanen het winnen helemaal zat zouden worden. “Jullie zullen naar me toekomen en zeggen: alsjeblieft, alsjeblieft, we kunnen niet meer winnen, het is niet eerlijk voor alle anderen,” zei hij in 2016.

Hillary Clinton waarschuwde destijds. “Stel je eens voor, Donald Trump in de Oval Office als de VS met een echte crisis te maken krijgt,” schetste zij in de zomer van 2016 in een tweet. “Dat risico kunnen we ons niet veroorloven.”

Vier jaar later, nu de presidentiële termijn van Trump er bijna op zit, beleeft Amerika drie crises tegelijk en staat het land er belabberd voor. Een op de vijf werkende Amerikanen is de afgelopen maanden werkloos geworden in coronalockdowns met gebrekkige overheidssteun, ruim 100.000 mensen overleden in de enorme gezondheidscrisis erachter, en burgers zijn zo boos over ongelijkheid, racisme en politie­geweld dat ze de hevigste maatschappelijke onrust veroorzaken sinds de jaren zestig.

“In de afgelopen twee eeuwen hebben de Verenigde Staten in de rest van de wereld een breed scala aan gevoelens losgemaakt: liefde en haat, angst en hoop, afgunst en minachting, ontzag en woede. Maar er is één emotie die tot nu toe nooit op de VS is gericht: medelijden,” schreef columnist Fintan O’Toole in de Irish Times op het hoogtepunt van de coronacrisis, waarin de regering-Trump erin slaagde de VS het epicentrum van de pandemie te laten worden, ondanks voorkennis en de aanwezigheid van de top van de medische wereld.

Dat was nog voordat demonstranten bij het Witte Huis met traangas werden weggejaagd, militairen waren opgeroepen om hen op afstand te houden, de president olie op het vuur van raciale spanningen gooide met beladen termen uit de jaren zestig en de VS zich midden in een pandemie terugtrok uit de Wereldgezondheidsorganisatie. Van Amerika’s reputatie in de wereld is inmiddels nog minder over.

Lange stilte

De Duitse bondskanselier Merkel weigerde deze week resoluut om naar Washington te komen voor een vergadering van de G7 – ze wil geen rekwisiet zijn bij Trumps fotomoment. De premier van buurland en bondgenoot nummer één Canada, Justin Trudeau, reageerde met een lange stilte op een vraag over het besluit van de regering Trump om met traangas protesten de kop in te drukken.

Nota bene de Tsjetsjeense leider en mensenrechtenschender Ramzan Kadyrov kreeg de kans om in de Moscow Times te zeggen dat hij ‘met afschuw naar de situatie in de VS keek, waar de autoriteiten de rechten van gewone burgers opzettelijk schenden’.

De kritieken in eigen land zijn even vernietigend. Dat de wereld een verdeeld, verzwakt en afgeleid Amerika ziet, is gevaarlijk, waarschuwde de voorzitter van de gerenommeerde denktank Council on Foreign Relations, Richard Haass. In een tweet: “Moeilijk te geloven dat we niet ergens op de een of andere manier uitgedaagd zullen worden door iemand die van de omstandigheden wil profiteren.”

De pandemie is niet de schuld van Trump, en racisme en politiegeweld zijn als zo oud als de VS. Maar de manier waarop de president ermee omgaat, maakt dat een van Amerika’s meest gerespecteerde leiders, voormalig minister van Defensie James Mattis, zich tegen zijn vroegere baas keert. “We zijn getuigen van de gevolgen van drie jaar zonder volwassen leiderschap,” observeerde de man die de president van dichtbij meemaakte.

Oud-generaal Mattis, die begin 2019 ontslag nam uit het kabinet, was tot voor kort een geliefde Republikein. Trumps bondgenoot, Senator Lindsey Graham, omschreef hem eens als ‘iets tussen Ronald Reagan en de paus in’.

Onvrede

Republikeinen in het Congres hebben Trump de afgelopen jaren de vrije hand gegeven, maar onvrede komt naar de oppervlakte. Senator Lisa Murkowski, een kritische partijgenoot, schaarde zich achter Mattis en liet doorschemeren dat ze op 3 november misschien zelfs niet op presidentskandidaat Trump zal stemmen.

Verschillende voormalige legerleiders hebben hun ongenoegen geuit over de inzet van militairen. Michael Hayden, voormalig directeur van de CIA, retweette een ondersteboven gekeerde Amerikaanse vlag, een alarmsignaal. Een lid van de wetenschapscommissie van het ministerie van Defensie kondigde zijn aftreden aan na het leegvegen van een straat vol demonstranten met traangas. “Dit is wat autocraten doen. Dit gebeurt voordat landen instorten. Het maakt me echt zenuwachtig,” zei voormalig CIA-­analist in China en Zuidoost-Azië Gail Helt tegen de Washington Post.

Trump heeft nogal wat stormen doorstaan, waaronder een afzettingsprocedure, maar hij staat nu zwakker dan ooit. Nadat hij met oorlogstaal reageerde op de sociale onrust, suggereren opiniepeilingen dat hij steun verliest onder Amerikaanse kiezers. Ipsos becijferde deze week dat een meerderheid van de Amerikanen sympathiseert met de demonstranten, en de agressieve reactie van Trump afwijst.

Slechts een derde van de ondervraagden vond dat Trump de protesten goed afhandelt. Onder witte evangelische christenen vond in maart nog 80 procent dat Trump het goed deed. In mei, becijferde het Public Religion Research Institute, was er maar 62 procent over.

Swing states

Republikeinse strategen beginnen in de media te erkennen dat ze zich zorgen maken over Trumps kansen in de verkiezingen van november. Peilingen van Fox News suggereren dat Trump het op dit moment zou afleggen tegen opponent Joe Biden in belangrijke swing states als Ohio en Wisconsin, waar hij vier jaar geleden Clinton nog versloeg.

Elaine Kamarck, bestuurskundige van het Brookings instituut en schrijver van een boek over falende presidenten, vergeleek Trumps optreden in de coronacrisis met hoe George W. Bush in 2005 een puinhoop maakte van de hulp aan New Orleans na orkaan Katrina. “Zijn populariteit herstelde nooit, en de agenda voor zijn tweede termijn, waaronder gedurfde veranderingen in de sociale zekerheid, werd verwoest.” Ze concludeerde: “Trumps presidentschap is rap aan het mislukken.”

Sommige analisten zien juist kansen voor de Amerikaanse president. Als de economische cijfers er na heropening van bedrijven in het najaar weer beter uit gaan zien, bijvoorbeeld. Deze week al bleek de historische hoge werkloosheid van 14,7 procent in april gedaald tot 13,3 procent in mei (zie kader).

Masha Gessen, die in Rusland lang Poetin volgde en veel over autoritaire en totalitaire leiders en hun samenlevingen schreef, waarschuwt dat de pandemie en de onrust ook een voedingsbodem voor een nieuwe verkiezingsoverwinning van Trump kunnen zijn. Tegen het progressieve weekblad The Nation: “Als mensen in angst en vrees leven, is dat vruchtbare grond voor een leider als Trump.”