Wat heeft het populisme toch met de ‘wonderpil’ hydroxychloroquine?

Ze hebben de oplossing voor het coronavirus allang. Maar de elite houdt het weg bij, u gewone mensen. Hydroxychloroquine is immers te goedkoop en te simpel, er valt niets aan te verdienen. En ze willen de crisis gaande houden. ‘Als er niemand meer doodgaat en er geen lockdown meer is, is de roem van de virologen ook voorbij’, aldus de rechts-populistische website One News.

Opmerkelijk bijverschijnsel van de coronacrisis: ineens omarmt populistisch rechts het malariamiddel ‘hydroxychloroquine’, de synthetische variant van kinine. Populistische leiders zoals Donald Trump (VS), Jair Bolsonaro (Brazilië) en Nayib Bukele (El Salvador) zweren hij het middel, en in Nederland diende Thierry Baudet zelfs een motie in om onderzoek ernaar af te dwingen, ‘want het lijkt verbluffend goed te werken’.

Dat leidt soms tot vreemde toestanden. In de Amerikaanse staat Arizona gingen demonstranten de straat op met protestborden tegen de lockdown, tegen vaccins, maar ook met: Hydroxychloroquine is the cure. Een greep uit de veelal anonieme, Nederlandse internetcommentaren van de afgelopen dagen: ‘Ze blijven het medicijn hydroxychloroquine slopen’; ‘Hydroxychloroquine was altijd een veilig medicijn tot 2020’; ‘Dit is al een hele tijd bekend maar wordt uit de MSM (mainstream media, red.) gehouden.’

Wetenschappelijk oordeel

Wetenschappelijk ligt de zaak redelijk simpel. Nadat het middel het virus in gekweekte cellen en proefdieren goed leek te bestrijden, werd het een van de stoffen die met hooggespannen verwachting werd getest op de mens. Met succes, beweerde de tegendraadse Franse arts Didier Raoult. Maar hij schrapte patiënten met te veel bijwerkingen uit het onderzoek, en gebruikte geen controlegroep, nodig om te kunnen vergelijken hoe vaak patiënten spontaan genezen.

De deceptie volgde daarna bij de eerste echt serieuze onderzoeken. In Brazilië moest men een studie afbreken, toen bleek dat de patiënten die meer hydroxychloroquine kregen ook vaker doodgingen. En deze week stelde een kleine studie onder ruim 100 mensen dat preventief slikken van het middel niet tegen coronabesmetting beschermt.

Niettemin was er deze week weer opwinding, nadat The Lancet een vernietigende studie over het middel schrapte wegens vermoede datafraude. Onder de fans werd dat als overwinning binnengehaald. ‘Pure Trump-haat heeft ervoor gezorgd dat corrupte wetenschappers #hydroxychloroquine onveilig verklaarden’, zoals dat op sociale media dan al snel heet.

Volk versus elite

Het relaas van hydroxychloroquine resoneert mooi met het populistische refrein, denkt politicoloog en populisme-onderzoeker Eelco Harteveld (UvA): de onbetrouwbare elite heeft de oplossing, maar houdt die weg bij het volk.

‘Bij het populisme gaat het allemaal om de tegenstelling tussen het volk en de elite: het volk heeft een wil, en de elite staat dat in de weg’, zegt Harteveld. ‘Hydroxychloroquine is weer iets dat in dat ecosysteem is ontstaan om dat stokpaardje te berijden. Als een soort reflex: wat zijn de medische en politieke elites nu weer aan het doen, nu er deze gezondheidscrisis is?’

Het is een spel waarin Raoult opeens de ideale held is: de wetenschapper die als enige wel tegen de elite durft in te gaan. In Nederland geldt zoiets voor de orthomoleculaire huisarts Rob Elens uit Meijel, die werd teruggefloten door de inspectie voor de gezondheidszorg omdat hij patiënten behandelde met hydroxychloroquine. ‘Je kunt je ermee op de kaart zetten door dit uit te roepen tot redding der mensheid’, zegt huisarts en voorzitter van de Vereniging tegen de Kwakzalverij Nico Terpstra.

_{Naschrift redactie: In een eerdere versie van dit artikel stond dat The Lancet het stuk introk om ‘technische redenen’. Hoewel dat inderdaad de formele reden is, lijkt er sprake van fraude.}