Paul Brill: Hoe de Amerikaanse stormwind door de straten van Berlijn giert

Niet in de laatste plaats in Europa, dat voor een geopolitieke uitdaging komt te staan op een moment dat het daarvoor bij uitstek slecht is toegerust. Dat geldt zowel voor de Europese Unie, die worstelt met legitimiteitsverlies, als voor veel afzonderlijke Europese landen.

Nederland - dat als zeventiende economie in de wereld en als ervaren internationale speler vaak hoger wordt aangeslagen door het buitenland dan door onszelf - staat aan de vooravond van verkiezingen die waarschijnlijk tot verdere fragmentatie van het politieke landschap zullen leiden.

Italië verkeert in een onzekere overgangsfase nadat het referendum over de constitutionele hervorming resulteerde in een nederlaag voor (ex-)premier Matteo Renzi. In Frankrijk en Duitsland werpen de verkiezingen later dit jaar hun schaduw vooruit - en het is geen schaduw waarin het aangenaam toeven is.

Vooral het Franse politieke toneel vertoont een deprimerend aanzien. Het lijkt wel of de gevestigde politieke partijen hebben besloten tot een oefening in zelfbeschadiging. De socialisten hebben hun toevlucht genomen tot een uitgesproken linkse presidentskandidaat met wie ze vrijwel zeker langs de zijlijn komen te staan.

De conservatieve voorman François Fillon, tot voor kort de gedoodverfde bedwinger van het populistische gevaar, blijkt een parlementaire steunregeling te hebben misbruikt voor zijn echtgenote en kinderen. Emmanuel Macron, een betrekkelijke nieuwkomer zonder solide partijbasis, lijkt nu de republikeinse hoop in bange dagen te worden.

De Britse premier Theresa May is op een holletje naar Washington gegaan om, met het oog op de komende Brexit, de 'speciale relatie' met de Verenigde Staten nieuw leven in te blazen. De plaatjes van haar bezoek aan het Witte Huis waren mooi en de praatjes van haar gastheer zoet, maar de realiteit is weerbarstig.

Londen en Washington hebben een sterk verschillende kijk op de wereld. Terwijl in het Witte Huis een ongegeneerde protectionist zetelt, werpt Groot-Brittannië zich juist op als kampioen van de vrijhandel. May ziet het liefst een levenskrachtige EU en een weerbare NAVO ter indamming van Russische heerszucht, maar haar nieuwe Amerikaanse vriend heeft geen enkele affiniteit met internationale organisaties en wil geen kwaad woord horen over de sterke man in Moskou.

Niet minder precair is de positie van bondskanselier Angela Merkel en van Duitsland als geheel. Weliswaar lijken de grote politieke stromingen daar beter op de been te blijven dan in de meeste andere Europese landen, maar voor Berlijn zijn de nieuwe Amerikaanse parolen eigenlijk het meest bedreigend. Want steeds duidelijker wordt dat er een krachtig anti-Duits sentiment rondwaart in Washington.

Het blijft niet bij laatdunkend commentaar op Merkels vluchtelingenbeleid. Een veel verder reikende aantijging is dat het hele Europese project moet worden gezien als een Duits machtsinstrument. En deze week gooide de belangrijkste handelsadviseur van het Witte Huis nog wat olie op het vuur door de Duitsers ervan te betichten dat zij de waarde van de euro manipuleren voor ongepast gewin.

Geen wonder dat bij Duitse commentatoren grote consternatie heerst. Vrijhandel is een belangrijke bron van de Duitse welvaart, de Europese bedding en de Atlantische alliantie zijn sinds jaar en dag kernstukken van de Duitse buitenlandse politiek. Alle drie deze pijlers onder de Duitse stabiliteit liggen nu onder vuur.

Geeft het Amerika van Donald Trump - ach, nu valt het T-woord toch - zijn mondiale rol daadwerkelijk op, dan zullen de vroegere oorlogsvijanden Duitsland en Japan de grootste verliezers zijn, schreef oud-minister van Buitenlandse Zaken Joschka Fischer. Zij hebben immers hun veiligheidsbelangen in belangrijke mate toevertrouwd aan de VS.

Hoe zal dit in Duitsland uitwerken? Aangenomen dat leidende kringen nog steeds terugschrikken voor de opbouw van een nieuwe Machtstaat, moeten we er rekening mee houden dat Berlijn zijn kaarten nog meer op Europa gaat zetten. Met aanvaarding van het prijskaartje: een grotere bereidheid om kwakkelende Zuid-Europese economieën te stutten.

Dat zou betekenen dat ook Nederland voor lastige keuzes komt te staan. De Atlantische verbondenheid is voor ons vanouds een leidend beginsel. Maar dat de grote oosterbuur niet op drift raakt, moet eveneens een primaire zorg zijn. Helaas biedt de polder weinig beschutting tegen zware buitenlandse stormen.

_{Paul Brill is buitenlandcommentator van de Volkskrant. Reageren? p.brill@volkskrant.nl}