Merkel vreest voor de toekomst van Europa

‘Duitsland is onze belangrijkste bondgenoot’, zei minister Hoekstra van Financiën twee maanden geleden nog in een interview met de Volkskrant. Het ging over de gemeenschappelijke afkeer Eurobonds, gemeenschappelijke schulden. Maar in twee maanden kan er veel veranderen, onder druk van een pandemie en een recessie die zijns gelijke in de recente geschiedenis waarschijnlijk niet zal kennen.

Duitsland heeft een reuzendraai gemaakt. Angela Merkel en de Franse president Emmanuel Macron pleitten vorige week voor een herstelfonds ter waarde van 500 miljard, geleend op de financiële markten, waaruit voornamelijk het zwaar getroffen Zuid-Europa kan putten. Ze spraken van giften, niet van leningen.

Achteraf gezien hing die verandering in maart al in de lucht. Toen Zuid-Europa verontwaardigd over Hoekstra en Rutte heenviel, waren de Duitse bondgenoten oorverdovend stil. Eerder had Merkel Rutte zelfs ‘kinderlijk gedrag’ verweten.

Zuinige vier

Het veto en het tegenvoorstel van de ‘zuinige vier’ vielen in Berlijn dan ook slecht. ‘Een provocatie’, zei Norbert Röttgen, voorzitter van de buitenlandcommissie van de CDU in de Süddeutsche Zeitung. Maar de meest gezaghebbende kritiek kwam van de man die tot voor kort de Duitse zuinigheid belichaamde: ‘Verdere leningen aan lidstaten zouden stenen zijn in plaats van brood’, aldus Wolfgang Schäuble in de Welt am Sonntag.

Waarom is Duitsland omgedraaid? Aan die draai ligt een wezenlijk verschillende inschatting van de omvang van de gevolgen van de pandemie ten grondslag. Wie Rutte hoort praten, of zijn Oostenrijkse collega Sebastian Kurz, krijgt de indruk dat ze denken dat de EU, zodra er een vaccin of medicijn is om het virus klein te krijgen, de draad weer op zal pakken waar het die in februari 2020 heeft laten liggen.

Merkel ziet dat anders. Dit is de zwaarste crisis in de geschiedenis van de EU, zei ze twee keer tijdens de presentatie van het Duits-Franse plan. ‘En zo’n crisis vereist passende antwoorden.’ De Duitse regering is overtuigd dat de EU op een belangrijk kruispunt staat, dat het om meer gaat dan ‘slechts’ het bestrijden van een pandemie en een recessie, dat de toekomst van de Europese samenwerking in het geding is.

Solidair

Ook Schäuble spreekt in die Welt van ‘een nieuwe situatie’, een crisis waarvan de economische en maatschappelijke gevolgen nog niet goed te overzien zijn, en tegelijkertijd van machtsverschuivingen op het wereldtoneel, waaraan hij haast dreigend toevoegt: ‘Wil Europa überhaupt nog een kans maken, moet het zich nu solidair en handelingsbekwaam tonen.’

Drastische gebeurtenissen rechtvaardigen drastische maatregelen, is dus de Duitse lijn. Waarmee de Duitsers op een algemener niveau trouw blijven aan het adagium van hun buitenlandpolitiek na 1949: Wat goed is voor Europa is ook goed voor Duitsland. Zo zei Merkel het vorige week ook. Ze voegde eraan toe ‘met betrekking tot de vrede, maar ook in termen van economie en welvaart.’

Wilden Duitse politici het eigenbelang vroeger nog weleens proberen te verstoppen achter glanzende Europese idealen , zijn ze nu tamelijk eerlijk over wat er economisch op het spel staat. Al vanaf het begin van de crisis pleiten invloedrijke Duitse economen voor royale steun aan de Zuid-Europese economieën, in het belang van de voor de Duitse export zo belangrijke Europese binnenmarkt.

Gierig

Dat maakt het onbegrip voor de vier dwarsliggers in Duitsland alleen maar groter. Omdat juist landen als Nederland van de binnenmarkt profiteren, noemde de Groenen-politica Franziska Brantner het plan van de vier ‘een gierig zwartrijdersvoorstel.’

Door de al ruim zeventig jaar door alle regeringen benadrukte historische Duitse verantwoordelijkheid voor de vrede in Europa, is Europese solidariteit aan de Duitse kiezer nog altijd makkelijker te verkopen dan aan de Nederlandse.

Uit een peiling in opdracht van de Spiegel blijkt dat het merendeel van de Duitsers achter het Frans-Duitse plan staat, maar ook dat de steun vooral binnen de SPD en de linkse oppositiepartijen groot is. De rechtse AfD en de FDP zijn in meerderheid tegen het voorstel en van Merkels eigen CDU is slechts een nipte meerderheid van 51 procent enthousiast. De conservatieve partijtak en de Beierse CSU zien meer in een combinatie van giften en kredieten en zitten daarmee iets dichter op de Nedelandse lijn. Maar ze gaan niet openlijk de strijd aan met Merkel, daarvoor zit de Bondskanselier, met dank aan het coronavirus, veel te stevig in het zadel.

Als de nationale parlementen straks moeten stemmen over de Europese begroting, zal er ook in de Bondsdag stevig worden gediscussieerd. Maar Merkel gaf aan, in tegenstelling tot premier Rutte, aan de kiezer niet te vrezen. ‘Tijden van crisis zijn altijd tijden van worsteling’, zei ze, ‘tijden van opkomen voor een idee. Duitsland en Frankrijk pleiten voor het Europese idee.’