Het vlieggedrag van de veelvlieger (de jonge hoogopgeleide stedeling) valt lastig te veranderen
Vooral jonge hoogopgeleiden met een ruime beurs gaan veel op vliegvakantie. Dat maakt het moeilijk om beleid te maken op minder vliegverkeer.
Een kleine groep is verantwoordelijk voor een groot deel van de vliegvakanties: jonge mensen met veel te besteden, vliegen het meest. Ook wanneer ze milieubewust zijn, lijkt dat ze nauwelijks te weerhouden. Daarom zal het beperken van vliegvakanties een lastige onderneming blijken.
Maandag verschijnen twee rapporten van het Kennisinstituut voor Mobiliteitsbeleid (KiM), die het kabinet inzicht geven in welke groepen veel op vliegvakantie gaan en hoe vliegen beperkt kan worden.
Oververtegenwoordigd zijn jongeren tussen de 25 en 34 jaar, vaak hoogopgeleid, met hoge inkomens in en rond de grote steden. Opmerkelijk, omdat jonge stedelingen vaak ook milieubewust zijn. 40 procent van de mensen die meededen aan het onderzoek zei milieubewust te zijn, maar dit was niet terug te zien in hun vlieggedrag.
Ontkenningsstrategie helpt niet
Volgens onderzoeker Jaco Berveling is er sprake van cognitieve dissonantie: “Mensen willen graag allebei: het milieu sparen en óók op vakantie kunnen. Dan gebruiken ze een ontkenningsstrategie, door bijvoorbeeld te zeggen: ‘thuis recycle ik heel veel afval’. Terwijl dat niet in verhouding staat tot een verre vliegreis.”
Vóór de coronacrisis was de luchtvaart goed voor zo’n 3 procent van de mondiale CO2-uitstoot. Terwijl andere sectoren hun emissies beperken, is de verwachting dat het vliegverkeer, én de uitstoot, zal blijven groeien. Daarom wil het kabinet dat vliegtuigen schoner worden.
Ook stemden de Tweede en Eerste Kamer in met een vliegbelasting van 7 euro per ticket, die moet bijdragen aan klimaat en milieu. Dat bedrag zal vermoedelijk nauwelijks van invloed zijn op de wens om in het vliegtuig te stappen. Zeker de veelvliegers uit het KiM-onderzoek zullen amper geraakt worden door de taks, omdat die groep gemiddeld meer te besteden heeft.
Vlieggedrag veranderen door voorlichting
Het beperken van vliegvakanties zal mede daarom een lastige onderneming zijn, volgens Berveling: “Mensen zijn heel erg gehecht aan vliegvakanties, het is onderdeel van een levensstijl en daarom moeilijk te veranderen.” Het kennisinstituut KiM heeft verschillende opties om vlieggedrag te veranderen onderzocht. Sommige daarvan leiden nauwelijks tot minder vliegen, zijn voor consumenten moeilijk realiseerbaar of kunnen averechtse effecten hebben. Bijvoorbeeld het boeken van vluchten zonder tussenstops, of het afschaffen van de businessclass waardoor meer mensen in een toestel zouden passen.
Daarom denkt het KiM dat voorlichting over de gevolgen van vliegen, in combinatie met prijsprikkels, regelgeving en technische innovaties, het vliegverkeer kan beperken. Er kan langzaam gedragsverandering ontstaan, als de overheid bijvoorbeeld vakanties binnen Europa aanprijst. Ook is een deel van de reizigers bereid om vaker met bus of trein te reizen, en kiezen vliegpassagiers voor CO2-compensatie. Volgens de onderzoekers is de bijdrage van dat laatste middel nu nog beperkt.
Corona en vliegschaamte
Twee recente ontwikkelingen zijn niet meegenomen in het onderzoek: de huidige coronacrisis en ‘vliegschaamte’. Door de coronacrisis staat wereldwijd het overgrote deel van de passagiersvliegtuigen aan de grond. Schipholbaas Dick Benschop kondigde al aan dat het vliegverkeer er een decennium over zal doen om naar weer het niveau van voor de crisis te groeien. Of de crisis ertoe zal leiden dat mensen vakanties dichter bij huis meer gaan waarderen, kan Berveling niet zeggen. “Dat is heel moeilijk, dit is een nieuwe situatie voor iedereen.”
De onderzoekers maakten gebruik van enquêtes die vóór 2019 werden afgenomen. Dat is voordat het begrip ‘vliegschaamte’ zijn intrede deed. Berveling: “Het gevoel dat vliegen slecht is voor het klimaat bestond al langer. Maar er is nu ook een term voor. Bovendien zijn er rolmodellen, bijvoorbeeld in Scandinavië, die laten zien dat het anders kán. Dat je de trein kunt nemen. Zo’n voorbeeld doet iets met mensen.”
Lees ook:
Hoe bestuur je een bijna leeg Schiphol? Op pad met Schipholbaas Dick Benschop
Niet alleen de gang van zaken op de luchthaven, maar ook de werkdag van Schipholtopman Dick Benschop is door de coronacrisis compleet veranderd. Trouw volgde hem een dag per telefoon.