Farmaceuten voorkwamen onderzoek naar epidemieën

Farmaceuten hebben twee jaar geleden een voorstel van de Europese Commissie gedwarsboomd om Europees onderzoeksgeld te gebruiken voor betere voorbereiding op epidemieën. Dat blijkt uit onderzoek van de Brusselse lobbywaakhond Corporate Europe Observatory (CEO) naar de invloed van grote bedrijven op Europees onderzoeksbeleid. De Commissie wilde in 2018 een onderzoekslijn starten die de ontwikkeling van vaccins in voorbereiding op een epidemie zou vergemakkelijken. Maar door het ontbreken van steun van de farmaceutische industrie ging dat niet door.

CEO onderzocht hoe de industrie invloed uitoefent op de verdeling van Europees onderzoeksgeld. Het rapport toont hoe bedrijven via zogeheten publiek-private samenwerkingen erin slagen de vraagstelling van de onderzoeken te beïnvloeden en de resultaten voor eigen gewin te gebruiken.

Binnen de academische wereld zijn er al langer zorgen over de toenemende afhankelijkheid van externe financiers. In een NRC-enquête onder meer dan 2.500 wetenschappers zei in 2018 meer dan de helft zorgen te hebben over ongewenste beïnvloeding door externe financiers.

Via het Horizon-programma is de Europese Commissie een belangrijke financier van wetenschappelijk onderzoek. De totale omvang van het programma was de afgelopen zeven jaar circa 70 miljard euro, waarvan zo’n 8 procent naar Nederlands onderzoek ging. In de nieuwe meerjarenbegroting van de EU, waarover lidstaten op dit moment onderhandelen, zullen wederom tientallen miljarden gereserveerd worden voor Europese onderzoeksfinanciering.

Een deel van dat geld vloeit naar zogeheten ‘gezamenlijke ondernemingen’ met het bedrijfsleven. Beide partijen leggen daarvoor geld in, met als doel onderzoek waar zowel de samenleving als de betrokken bedrijven van profiteren. De afgelopen zeven jaar ging er circa 7 miljard euro aan Europees geld naar de samenwerkingsverbanden.

Maatschappelijke vraagstukken

De programma’s zijn bedoeld om oplossingen te vinden voor maatschappelijke vraagstukken, bijvoorbeeld onderbelichte ziektes waarmee vooral arme delen van de wereld kampen. Maar CEO concludeert dat vooral bedrijven grote invloed hebben op het bepalen van de prioriteiten. Zo slagen ze erin publiek geld te gebruiken voor onderzoek dat ze zelf toch al wilden uitvoeren. De resultaten komen het publieke belang bovendien niet altijd ten goede. Zo beschrijft CEO een onderzoekslijn naar het goedkoper produceren van een HIV-remmer die door het farmaceutische bedrijf Sanofi gebruikt zou zijn voor het verminderen van de productiekosten van een eigen kankermedicijn.

In een reactie laat een woordvoerder van de Commissie weten dat de samenwerkingsprogramma’s aan strenge regels onderworpen zijn en dat wetenschappers betrokken zijn bij het toezicht. Ook wijst de Commissie erop dat er de afgelopen jaren Europees geld naar onderzoek naar virusuitbraken is gegaan en dat ze een leidende rol heeft genomen in het financieren van corona-onderzoek.

Het CEO-rapport sluit niettemin aan bij kritiek die al langer klinkt in het Europees Parlement. „Kort door de bocht worden publieke middelen gebruikt voor private winsten”, zegt de groene Europarlementariër Petra de Sutter. Zij hoopt dat de coronacrisis aanleiding is de verdeling van het onderzoeksgeld opnieuw te evalueren.