"Het is een persoonlijkheidsdimensie waar we allemaal op scoren", vertelt narcismeonderzoeker en psycholoog Antoinette Rijsenbilt van de Erasmus Universiteit.
De Narcissistic Personality Inventory is een test waarmee je kunt onderzoeken hoe narcistisch je bent. "Je krijgt veertig vragen voorgeschoteld waar mensen gemiddeld vijftien punten op scoren."
Scoor je hoger, dan ben je dus narcistischer dan gemiddeld. Onderzoekers denken dat zo'n gevoel voor zelfoverschatting deels aangeboren is. Toch kan het tijdens je leven wel sterker of minder sterk worden.
Geen kans op complimenten
Is het slecht nieuws als je narcistische persoonlijkheidstrekken hebt? Misschien wel. De kans dat je een compliment krijgt voor je narcistische persoonlijkheid is nihil. Integendeel, als mensen het hebben over 'die narcist', dan bedoelen ze dat altijd negatief. Vreemd is dat niet.
Narcisten zijn vaak manipulatief en arrogant, kunnen zich maar moeilijk in anderen inleven en hebben moeite met lange relaties. Ze vinden dat ze meer verdienen dan de rest en ze luisteren slecht naar andermans goede raad.
Vaak verkozen tot leider
Toch hoeven narcistische trekken niet alleen nadelig te zijn. Zo is de kans groter dat je als narcist een fantastische carrière tegemoet gaat.
"Hoe hoger mensen scoren op narcisme, hoe groter de kans dat ze tot leider verkozen worden", vertelt Barbara Nevicka, arbeids- en organisatiepsycholoog aan de Universiteit van Amsterdam. "Narcisten zijn charmant, dominant, sociaal en stralen zelfvertrouwen uit. Die eigenschappen zijn ook belangrijk voor een leider. Het is fijn om een baas te hebben die sterk en dominant overkomt, vooral in onzekere tijden."
Een gezonde dosis narcisme maakt je zelfs een betere CEO, zegt Rijsenbilt. Ze vergeleek de narcistische trekjes van 953 CEO's door onder meer te kijken naar hoe vaak ze in de media verschenen, hoeveel ze verdienden in vergelijking met de op-een-na-bestbetaalde persoon in het bedrijf en hoe groot hun foto's in het jaarrapport stonden afgedrukt. Dat vergeleek ze met hoe goed het bedrijf het financieel deed.
"Degene die hoger of lager scoorde op narcisme dan de gemiddelde CEO, had slechtere financiële prestaties", concludeert ze.
Weinig narcisme is dus niet goed voor een leider. Logisch, vindt Rijsenbilt: "We luisteren niet graag naar een sulletje."
Maar een té narcistische leider is ook niet handig, in elk geval niet voor het bedrijf. "Een zelfingenomen leider wil steeds minder tegenmacht. In grote organisaties kan het gebeuren dat de raad van commissarissen op een gegeven moment alleen nog maar uit vriendjes van de CEO bestaat. En dan wordt het gevaarlijk. Dan kan iemand precies doen wat hij wil."
Dat is misschien leuk voor de CEO, maar niet voor het bedrijf. Want hoe narcistischer de baas, hoe vaker hij of zij fraude blijkt te plegen.
Een verpletterende eerste indruk
"Narcisten zijn heel goed in het maken van een goede eerste indruk, omdat ze worden gezien als vrijpostig en aantrekkelijk", zegt narcisme- en leiderschapsonderzoeker Nevicka.
Dat blijkt ook uit een onderzoek van de Universität Mainz uit 2010.
Eerstejaars psychologiestudenten moesten zich aan een groep voorstellen, die hen beoordeelde middels een evaluatieformulier. Na het voorstelrondje vulde iedereen een narcismetest in. Hoe narcistischer de student, hoe positiever het oordeel van de klasgenoten.
Ook werden de studenten tijdens het voorstellen gefilmd, waarna weer andere mensen hun humor, houding en kleding beoordeelden. Opnieuw scoorden de narcisten beter dan de studenten die minder zelfingenomen zijn.
De beoordelaars vonden hen zelfverzekerder, grappiger, vriendelijker en beter gekleed.
Als narcist zet je niet alleen jezelf, maar ook je prestaties in een goed daglicht. Dat zagen wetenschappers van de Cornell University in New York (VS, 2009), die groepjes studenten ideeën lieten bedenken. Narcisten bleken niet creatiever te zijn dan anderen (al vonden ze zelf van wel), maar met hun zelfoverschatting overtuigden ze anderen daar wel van.
Als de types met veel eigendunk hun idee mochten pitchen aan een jury, behaalden ze een hogere score dan wanneer ze anoniem werden beoordeeld.
Gemiddeld net iets aantrekkelijker
Niet alleen je presentaties zijn knap, uit een overzichtsstudie van twee psychologen van de Washington University (VS, 2009) blijkt dat narcisten gemiddeld ook net iets aantrekkelijker zijn dan niet-narcistische mensen.
Daar zijn best wat verklaringen voor te bedenken. Zo zijn schoonheid en narcisme wellicht eigenschappen die om evolutionaire redenen vaak samen voorkomen. Of worden mooie mensen eerder narcistisch omdat ze door hun schoonheid een streepje voorhebben?
Dat je uiterlijk je karakter kan beïnvloeden, is helemaal niet zo'n gek idee, schrijven twee psychologen in het narcismehoofdstuk van het boek Evolutionary Perspectives on Social Psychology (2015). Wie bijvoorbeeld door zijn atletische bouw uitblinkt in sport, kan meer respect krijgen van leeftijdsgenootjes. Daardoor gaat iemand in zijn eigen grootsheid geloven, schrijven ze.
Meer aandacht aan uiterlijk
"Narcistische mensen besteden meer aandacht aan hun uiterlijk. Ze trekken meer tijd uit voor verzorging en dragen modieuzere kleren", vertelt psycholoog Nevicka. "Het maakt ze aantrekkelijker."
Dat was ook de conclusie die wetenschappers trokken van de Washington University in 2013. Zij fotografeerden 111 studenten tweemaal: één keer zoals ze het lab binnenliepen en één keer van alle sier ontdaan. De studenten moesten hun sieraden afdoen en saaie, grijze kleding aantrekken. Mannen moesten hun baard afscheren, vrouwen hun make-up verwijderen. Wie lang haar had, moest een paardenstaart in.
Het verschil tussen de beide foto's was een maat voor hoe goed studenten zichzelf wisten te kleden en te kappen. Wie hoog scoorde in narcismetesten, bleek het vooral op de eerste foto (met de eigen kleding, make-up en haarstijl) goed te doen.
Minder snel last van depressie
Waar de meeste mensen met een stoornis er vooral zelf veel last van hebben, is dat bij mensen met narcistische trekken anders. Zij voelen zich over het algemeen prima. "Psychologisch zijn ze ook vrij gezond", zegt Nevicka.
Wie denkt dat-ie fantastisch is, zal minder snel last hebben van nare kwalen, zoals een depressie. "Narcisten gaan op een andere manieren om met kritiek. Ze worden boos op de boodschapper, of ze passen de herinnering aan", zegt Nevicka. Wie zich niet kan herinneren dat iemand terechte kritiek had, hoeft er ook verder niet van wakker te liggen.
Op deze plek stond eerder een ingekorte versie van dit artikel, die minder nadruk legde op de schadelijke kanten van narcisme.