De coronacrisis treft de zuiderse eurolanden veel zwaarder dan de noordelijke. Dat vormt een bedreiging voor de eurozone, want de bestaande divergentie tussen noord en zuid wordt nog versterkt. Het spraakmakende Duitse arrest over de rol van de Europese Centrale Bank drijft de discussies over de muntunie verder op de spits.

1. Coronavirus treft eurolanden ongelijk

Of het toeval is, dan wel te wijten is aan verschillen in de gezondheidsaanpak, zal wellicht pas later duidelijk worden. Maar het staat in elk geval vast dat de drie grote Latijnse eurolanden, Italië, Spanje en Frankrijk, het zwaarst geteisterd worden door het coronavirus, op de VS en het VK na. De drie landen betreuren elk 25.000 tot 30.000 overlijdens. Daar staat tegenover dat Duitsland, het zwaargewicht in de eurozone, met circa 7.000 corona-overlijdens veel lichter getroffen is. Een land als Oostenrijk stelt slechts 600 slachtoffers.

2. Ook economische klap grootst in Zuid-Europa

De kaart van de jongste Europese economische prognoses laat er weinig twijfel over bestaan. Italië, Spanje en Griekenland krijgen dit jaar de zwaarste economische klappen als gevolg van de pandemie. De terugval in Italië en Spanje wordt in het huidige tweede kwartaal vrijwel zeker dramatisch door de impact van de lockdowns. Omdat de zuiderse eurolanden geheel of gedeeltelijk een kruis moeten maken over het toeristische zomerseizoen, is de schade voor heel 2020 niet te overzien. Ook de club van sterke eurolanden gaat sombere economische tijden tegemoet, maar de schok zou toch iets lichter zijn dan in Zuid-Europa.

3. Duits arrest zet rem op gul ECB-beleid

‘Whatever it takes’, is een bekende spreuk van Mario Draghi, de voorganger van Christine Lagarde als ECB-chef Mario Draghi, over wat de centrale bank kan inzetten om de euro te beschermen. Die aanpak komt nu op losse schroeven te staan door het ophefmakende arrest van het Duitse Grondwettelijk Hof. Dat oordeelde dat de Europese Centrale Bank haar opkoopprogramma’s voor staatsobligaties onvoldoende beargumenteert. De rechters in Karlruhe oordelen dat het ECB-beleid in strijd is met de Europese wetten en met de Duitse grondwet.

Het kan als verregaand gevolg hebben dat de Bundesbank, de sterkste centrale bank van de eurozone, niet meer zou meedoen met de opkoopprogramma’s. En dat net op een moment dat de zuiderse eurolanden smeken om een zeer soepel monetair beleid, inclusief het opkopen van Zuid-Europees staatspapier. De ECB reageerde onderkoeld en zegt ‘akte te nemen van het arrest’. Er is geen onmiddellijk gevolg, want de bank krijgt drie maanden de tijd om op de bezwaren te antwoorden. De hulpprogramma’s in het kader van de coronacrisis worden niet getroffen.

Volgens experts zijn de puur juridische gevolgen van het 110 pagina’s tellende arrest niet te overzien. De impact overstijgt de eurozone. Er is een destabiliserend effect op de hele Europese constructie. Het Duitse Hof gaat immers in tegen het Europese Hof van Justitie, dat eerder had eerder geen graten zag in het ECB-beleid. Dat kan voor sommige lidstaten, bijvoorbeeld in Centraal-Europa, een uitnodiging zijn om Europese besluiten op een gelijkaardige manier naast zich neer te leggen.

4. Filosofische breuklijn duidelijker dan ooit

Tijdens de recente onderhandelingen over het Europese crisisbestrijdingsplan werd de breuklijn tussen de ‘zuinige’ noordelijke landen – Nederland, Duitsland, Oostenrijk, Finland en Duitsland – en de meer ‘voluntaristische’ zuiderse landen weer erg duidelijk. Terwijl het eerste kamp voor tering naar de nering en een voorzichtige ECB pleit, vragen de Latijnse eurolanden een ‘alle remmen los’ anticrisisbeleid, met bijvoorbeeld de gezamenlijke uitgifte van Europees schuldpapier – de veelbesproken ‘coronabonds’ – en grootschalige opkoopprogramma’s van staatsobligaties.

Niets wijst erop dat de kampen naar elkaar toe groeien, al zegt de eurocommissaris voor Economie Paolo Gentiloni, een Italiaanse ex-premier, niet bezorgd te zijn dat minder getroffen landen dwars zullen liggen.

Besluit: kiemen van nieuwe crisis

De constructie van de eurozone lijkt niet acuut bedreigd. De regeringsleiders kunnen het zich niet permitteren om midden de coronacrisis een zware institutionele ruzie te ontketenen. Het arrest van Karlsruhe is volgens de meeste waarnemers vooral symbolisch van belang. ‘In een tijd dat de coronacrisis veel van ons vraagt, geven de eenheidsmunt en het gemeenschappelijk monetair beleid ons de samenhang die we nodig hebben in Europa’, verklaarde de Duitse minister van Financiën Olaf Scholz (SPD) in een reactie.

De sussende taal neemt niet weg dat de solidariteit tussen de eurolanden onder steeds zwaardere druk komt te staan. De spanningen zullen alleen maar toenemen eens de begrotingstekorten in verscheidene eurolanden de pan uitswingen en de renteverschillen tussen de ‘sterke’ en ‘zwakke’ eurolanden oplopen. De bankencrisis van 2008 mondde enkele jaren later uit in een eurocrisis. In de huidige configuratie mag het niet verbazen dat de geschiedenis zich straks herhaalt.