Journalistiek in Turkije anno 2020: ‘Van zijn vrijheid beroofd omdat hij vrij wou denken en spreken’

De Turkse auteurs Elif Shafak en Ahmet Altan krijgen vandaag, op de Internationale Dag voor de Persvrijheid, een eretitel van de VUB/ULB. Want vrije journalistiek en vrije meningsuiting staan nog steeds onder druk. ‘We vonden het tijd dat onze eretitel naar een Turkse journalist ging. Naar iemand die van zijn vrijheid beroofd is omdat hij vrij wou denken en spreken.’

Al 27 jaar viert de wereld op 3 mei de fundamentele principes van persvrijheid. Deze dag brengt hulde aan journalisten die bij de uitoefening van hun beroep in de gevangenis zijn beland of hun leven hebben verloren. In ons land organiseren de VUB en ULB al vijf jaar Difference Day in het Brusselse kunstencentrum Bozar.

Dit jaar reiken de VUB en de ULB geen eredoctoraat uit, maar een eretitel – de Difference Day Honorary Title. Deze titel kennen de universiteiten toe aan een persoon of organisatie die een essentiële bijdrage leverde aan de bescherming van de vrijheid van denken en meningsuiting, in een steeds veranderende samenleving.

‘We reiken dit jaar geen eredoctoraten uit’, licht VUB-rector Pauwels toe. ‘Het is een feestjaar voor de VUB, want we bestaan al vijftig jaar en zouden een ceremonie organiseren met de eredoctors van de voorbije jaren. Maar dat kan nu niet doorgaan’,

De twee eretitels gaan dus naar Ahmet Altan en Elif Shafak, twee Turkse auteurs die ook werkten als journalist. De VUB en de ULB focussen daarmee op de vrijheid van meningsuiting in Turkije. ‘Al vijf jaar nodigen we Turkse journalisten uit op Difference Day met vaak pakkende, maar schrijnende verhalen. We vonden het tijd om een Turkse journalist ook een eretitel te geven’, zegt Pauwels.

Vrije meningsuiting in Turkije (of het gebrek daaraan)

Elif Shafak (48) is een internationaal bekende schrijfster. Ze beschrijft zichzelf als ‘een nomade met als enige houvast de literatuur’. Ze Werd geboren in Frankrijk, groeide op in Istanboel en woont nu in Londen. Op haar palmares staan intussen dertien boeken, onder meer de boeken 10 minuten 38 seconden in deze vreemde wereld en De Bastaard van Istanboel.

In dat laatste boek kaartte ze de Armeense genocide aan:een fictief personage bestempelt de moorden op Armeniërs tijdens WO I als genocide. Maar dat leidde tot vervolging in Turkije. Shafak werd ervan beschuldigd ‘Turkije beledigd te hebben’. En ook eerder botste ze al met de Turkse staat door taboes aan te kaarten in haar romans;

Ook Ahmet Altan (70) is een internationaal bekende schrijver en journalist in Turkije, en ook hij wordt vervolgd door de Turkse staat. Sinds 2016 zit hij in een Turkse gevangenis. Altan richtte het Turkse dagblad Taraf op, dat na de mislukte staatsgreep in 2016 werd opgedoekt. In de zomer van dat jaar werd hij samen met zijn broer – ook een journalist – opgepakt.

Eind 2019 kwam Altan dan toch vrij, maar na acht dagen werd hij opnieuw gearresteerd in Istanboel. Hem wacht een levenslange opsluiting. Zijn broer Mehmet is intussen vrij. Maar Ahmet Altan blijft schrijven in de gevangenis, onder andere het boek Ik zal de wereld nooit meer zien. ‘Je kunt me gevangenzetten, maar je kunt me niet in de gevangenis houden. Ik loop met gemak door muren heen’, zei hij eerder.

‘Zij blijven vrijuit spreken’

Waarom koos de VUB voor Ahmet Altan en Elif Shafak? En niet bijvoorbeeld voor de journalisten van de krant Cümhuriyet, die in Turkije vervolgd werden? Of de Koerdische journalist Behrouz Boochani, die het boek No friend but the mountains schreef in een Australisch detentiekamp?

‘Velen verdienen deze prijs. Maar in het boek van Altan Ik zal de wereld nooit meer zien beschrijft hij zo scherp wat het betekent om van vrijheid beroofd te zijn omdat hij vrij wou denken en spreken. Daarnaast is Elif Shafak een vrouw die ook heeft gevochten tegen repressie in Turkije en die vandaag nog steeds vrijuit spreekt. En we wilden een balans behouden door zowel een man als een vrouw te bekronen’, legt Pauwels uit.

In Turkije zitten 85 journalisten achter slot en grendel. Ahmet Altan is er helaas een van.

Elif Shafak houdt een live toespraak op Difference Day, maar Ahmet Altan kan er niet bij zijn. In Turkije zitten vandaag 85 journalisten achter slot en grendel, en Ahmet Altan is er helaas een van.

Volgens het persbureau Associated Press zijn de voorbije maand ruim 400 mensen aangehouden die ‘provocerende’ berichten over de pandemie hebben gedeeld op sociale media. Zo’n 6000 socialemedia-accounts werden geïnspecteerd volgens het Turkse ministerie van Binnenlandse Zaken. In de nieuwe index van Reporters zonder Grenzen neemt Turkije plaats 154 in van de 180 landen. België staat op nummer 12.

Journalistiek zonder angst of gunsten

De Difference Day van VUB/ULB krijgt dit jaar een digitale vorm via een livestream in een verkorte versie, met speeches van onder andere Guilherme Canela, UNESCO-hoofd van de sectie vrijheid van meningsuiting, en van mensenrechtenadvocate Caoilfhionn Gallagher.

Het idee voor Difference Day kwam van de rector van de Vrije Universiteit Brussel, Caroline Pauwels. In het jaar van de aanslagen op het satirische magazine Charlie Hebdo voelde Pauwels de behoefte om een dag te wijden aan de vrijheid van meningsuiting. ‘Difference Day heeft in mijn ogen twee doelstellingen. Enerzijds vragen we aandacht voor het belang van de pers. Maar anderzijds gaat het niet alleen over vrijheid van spreken, maar ook over luisteren naar anderen die je normaal gezien niet hoort of kan horen.’

Het thema voor Difference Day dit jaar: journalistiek ‘zonder angst en gunst’. Omdat journalisten geen angst zouden mogen ervaren, maar ook geen gunsten mogen uitdelen. ‘Je moet niet zoals president Trump enkele journalisten aan het woord laten en anderen anders behandelen, omdat je hen openlijk beschouwt als brengers van zogenaamd nepnieuws’, zegt Caroline Pauwels.

Zeker in crisistijden is het van tel om stil te staan bij het belang van vrije en onafhankelijke media. ‘Spreek vrijuit, luister respectvol,’ zo beschrijft BOZAR, ‘want verschillende meningen maken het verschil. Hoe mooi en belangrijk die verscheidenheid aan meningen ook mag zijn, vandaag heerst vooral verwarring.’

In crisistijden is vrije pers van levensbelang.

In crisistijden is vrije pers van levensbelang, maar toch zien we vandaag in veel landen een toenemende repressie op de pers. Reporters Zonder Grenzen lanceerde daarom de tracker 19, een instrument om de impact van de coronapandemie op de journalistiek te volgen en te evalueren. De naam tracker 19 verwijst niet louter naar COVID-19, maar ook naar artikel 19 van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Dat stelt dat eenieder recht heeft op vrijheid van meningen en meningsuiting.