Te weinig empathie, niet concreet genoeg, te wollig of net heel correct: zo communiceren andere landen over corona

Elk land heeft zijn eigen staatsstructuur, zijn eigen gewoontes en eigen manier van communiceren. Dat maakt het niet gemakkelijk om overheidscommunicatie met elkaar te vergelijken. Zo heeft de Nederlandse premier – en vele anderen – de luxe dat hij maar in één taal moet communiceren. Onze premier Sophie Wilmès heeft die niet.

Ook de verschillende aanpak van de coronacrisis – van een zeer strenge lockdown tot redelijk wat bewegingsvrijheid – maakt dat niet alle landen de bevolking om de zoveel tijd moeten inlichten over eventuele versoepelingen en verschillende fases daarin. En er dus ook minder verwarring kan ontstaan.

Toch zijn er ook opvallende gelijkenissen. Om er maar één te noemen: de mondmaskers – en de communicatie erover – bezorgen niet alleen de Belg hoofdbrekens…

De Italiaanse premier Giuseppe Conte kondigde gisteravond in een toespraak op televisie enkele versoepelingen aan van de nationale inperkingsmaatregelen. Het contrast met de persconferentie van de Veiligheidsraad bij ons was groot, vertelt correspondente Andrea Vreede. "Ik heb zelf een deel van de persconferentie van Wilmès gezien en ik moet zeggen dat ik afgehaakt ben. Ze bracht volstrekt onleesbare grafieken en was heel gedetailleerd. Bij Conte was het net het tegenovergestelde: hij zat alleen voor een camera, maar bracht een heel warrig en wollig verhaal. Het was helemaal niet gedetailleerd, er zat ook geen enkele wetenschapper bij die alles wat had kunnen onderbouwen. Na afloop bleven er dan ook veel meer vragen dan antwoorden over."

Italië – en dan vooral het noorden – is heel zwaar getroffen door het coronavirus. De regering legde het hele land strenge maatregelen op, ook al waren er in sommige regio’s beduidend minder besmettingen. Maatregelen die over het algemeen over het hele land vrij goed werden opgevolgd. Er werd dan ook eerder een soort geografisch verspreide versoepeling verwacht, waarbij de minst getroffen regio’s sneller weer de bedrijven, winkels en horeca zouden kunnen opstarten, maar zover komt het niet. "De algemene sfeer na de toespraak van Conte was toch: als dit het is, is dat toch heel weinig."

Maar niet alleen werd de Italianen de hoop ontnomen dat het normale leven snel weer zou herbeginnen, de versoepelingen die wel werden aangekondigd, werden niet goed uitgelegd. "Het was te warrig, met te weinig details, te onduidelijk." Zo zullen verschillende bedrijven weer mogen opstarten, maar blijven de scholen wel dicht. In een land waar er amper kinderdagverblijven zijn en de bestaande momenteel dicht zijn, rijst dan de vraag waar de werkende ouders met hun kinderen terecht moeten. "De Italianen mogen ook hun familieleden weer opzoeken, maar er is niet bij gezegd wie dat zijn. Wie wel, wie niet? Dat is onduidelijk. Mag ik zelf mijn partner die in een andere stad woont, gaan opzoeken? Ik weet het niet."

Vreede vermoedt dat er de komende week meer duidelijkheid zal komen, of toch net voor de deadline. "De versoepelingen gaan pas in op 4 mei. In Italië betekent dat dat de correcties er wellicht ’s avonds laat om 3 mei zullen komen." Waarom ook in Italië de overheidscommunicatie niet gesmeerd loopt, komt volgens Vreede enerzijds door de retorische en wollige stijl van de Italianen, "heel anders dan wat we in Noord-Europa gewoon zijn", maar ook door de politieke situatie. "Premier Conte leidt een regering met twee partijen waarvan hij zelf geen deel uitmaakt. Het is geen stabiele regering en tussen, maar ook binnen de partijen wordt er constant gekibbeld. Achter hem is het een ruziemakende massa. Conte heeft zich naar voren geworpen als de man die de verantwoordelijkheid neemt."

Er is zeker ook begrip voor de strenge maatregelen, besluit Vreede, maar tegelijk vinden velen dat de overheid "overvoorzichtig" optreedt. "Voor velen kwam de toespraak van gisteravond echt hard aan."

In Nederland geen persconferenties aan een lange tafel met heel wat politici zoals bij ons. De politieke structuur verschilt er ook met ons land natuurlijk. Nieuwe maatregelen of versoepelingen afkondigden, doet premier Mark Rutte in aanwezigheid van zijn minister van Gezondheid en de chef van de RIVM, het Nederlandse Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu. "Ze zijn korter en gebalder dan bij ons, minder in detail", zegt VRT NWS-journalist en expert Nederland Jeroen Reygaert.

Nederland, gidsland dus? Wel, afgelopen week kreeg de Nederlandse premier Rutte inderdaad heel wat lof toegeworpen voor zijn empathische aanpak tijdens zijn laatste persconferentie. Hij sprak op het ene moment krachtige taal, maar had ook oog voor de moeilijke situatie waarin de bevolking zich bevindt. En speelde duidelijk op die emotionele kant in. Maar dat is niet altijd zo geweest. Eerdere persconferenties van de premier werden net op kritiek onthaald omdat ie niet empathisch genoeg was. "In het begin was hij te afstandelijk en te technisch. Daar heeft hij wel op ingespeeld", zegt Reygaert.

Maar ook dat volstaat niet altijd. "Ik heb hier in Nederland verschillende mensen horen zeggen dat ze de persconferentie van Wilmès net wel goed vonden, omdat ze zo gedetailleerd was", zegt Reygaert. "Ze vinden Rutte niet gedetailleerd genoeg. Je hoort hier soms wel eens zeggen dat je met empathie niet weet of je nu naar school kan of niet. De persconferenties van Rutte kijken ook minder ver vooruit."

Blijft de Nederlandse bevolking ook in verwarring achter na de aankondiging van het verlengen of versoepelen van maatregelen? "Er is hier eigenlijk niet zoveel afgekondigd, want ze spelen hier meer in op het gezond verstand van de bevolking. Er mag hier veel meer dan in België. Dat is het grootste verschil denk ik met ons land. Onze regering maakt de regels heel streng omdat ze vreest dat de bevolking zelf haar verantwoordelijkheid niet zal nemen, we betuttelen meer. Hier in Nederland rekenen ze op het gezonde verstand van de bevolking. De regering roept de Nederlanders op zelf hun verantwoordelijkheid te nemen." Die aanpak leidt ertoe dat de bevolking ook meer vertrouwen heeft in de "menselijke" adviezen van de overheid.

Als er in Duitsland een verlenging of versoepeling van coronamaatregelen aangekondigd moet worden, krijgen de Duitsers steevast bondskanselier Angela Merkel op hun tv te zien. En ze doet dat behoorlijk goed. "Er komt weinig kritiek op. Op een bepaald moment legde ze zelfs helder uit hoe het reproductiegetal van een virus werkt. Ze deed dat zo duidelijk dat haar uitleg viraal ging op het internet", vertelt correspondente Judith Van de Hulsbeek. Merkel is zelf een wetenschapper, dat speelt een rol natuurlijk.

Toch verloopt niet alles in Duitsland helder en vlot. De federale overheid komt namelijk enkel met aanbevelingen, het zijn de 16 deelstaten die ze moeten uitvoeren. "En daar is best wel wat verschil in." In de ene deelstaat zijn mondmaskers bijvoorbeeld verplicht op het openbaar vervoer en in winkels, in de andere enkel op het openbaar vervoer. "Ook wat de heropstart van de scholen betreft, verschilt de uitvoering per deelstaat."

Over het algemeen is de nationale communicatie dus vrij duidelijk, maar is het versnipperde beleid van de deelstaten het grootste knelpunt. Toch wordt ook Merkel soms onduidelijkheid verweten. Zo was ze eerst niet te vinden voor mondmaskers en beveelt ze de maskers intussen wel aan. "Je kan dat gedraai noemen of voortschrijdend inzicht", zegt Van de Hulsbeek. De Duitse virologen zijn "best wel eerlijk" in hun communicatie, geeft ze nog mee. Ze geven toe dat ook zij het niet altijd weten, omdat ze met een totaal nieuw virus te maken hebben.

Net als in ons land vindt in Frankrijk elke dag een persconferentie plaats waarop wetenschappers een stand van zaken geven van het aantal besmettingen, ziekenhuisopnames en doden. Sinds het begin van de coronacrisis heeft de Franse president Emmanuel Macron ook al enkele keren een toespraak gehouden. "Daarin ging het dan vooral over de grote lijnen, bijvoorbeeld bij de start van de quarantaine en nu onlangs bij de verlenging", zegt correspondent Frank Renout. "Daar zien we Macron de staatsman aan het werk."

De details over de maatregelen komen dan weer op de persconferentie van premier Edouard Philippe aan bod, die hij nu al twee keer heeft gehouden, samen met zijn minister van Gezondheid en een aantal wetenschappers. "En die persconferenties zijn heel uitgebreid, ze duren wel 2,5 uur." De premier en zijn team leggen er duidelijk de stand van zaken omtrent de quarantainemaatregelen uit, geeft Renout aan. Met concrete informatie. "Je moet dat echt zien als de bevolking die even bijgepraat wordt."

Over het algemeen worden die persconferenties zeer gewaardeerd door de Franse bevolking, weet Renout. "Ook die dagelijkse persconferenties, waar niet alleen de cijfers gegeven worden, maar ook vragen gesteld kunnen worden."

Toch zijn er ook in Frankrijk "puntjes van kritiek". Ook hier een discussie over de mondmaskers bijvoorbeeld. "De regering heeft hier een draai van 180 graden gemaakt. In maart zei ze dat niemand een mondkapje nodig had en nu krijgt iedereen er eentje om de straat op te gaan. De Fransen hebben daardoor het gevoel gekregen dat ze zijn voorgelogen."

Ook over het onderwijs is er wel wat discussie. "De wetenschappers willen alle scholen dit schooljaar dichthouden, de regering heeft gezegd dat ze dat niet gaat doen en de scholen vanaf 11 mei weer wil openen. Dus daar wordt in de media wel over gediscussieerd, over wie het nu bij het rechte eind heeft."

Toeval of niet: de woordvoerder van de Spaanse minister van Volksgezondheid is zelf een viroloog. Het is dan ook hij die meeste communicatie over het verloop van de epidemie in zijn land en de details over de quarantainemaatregelen op zich neemt. De Spaanse premier Pedro Sánchez zien de Spanjaarden iets minder op tv.

"Soms wordt de minister van Volksgezondheid vergezeld door iemand van de Guardia Civil (een eenheid van de Spaanse politie, red.), die komt uitleggen wat mag en niet mag, of door de minister van Mobiliteit als het over het openbaar vervoer gaat", zegt correspondent Sven Tuytens, die de persconferenties althans voor de pers heel duidelijk vindt. "De persdienst van de premier is ook heel actief." Die persconferenties gaan ook niet al te zeer in detail. "Meestal krijgt de pers een extra document waarin dan alle details staan en worden op de persconferentie de grote lijnen uitgelegd.

Dat wil echter niet zeggen dat er nooit verwarring is bij de bevolking. Zo kondigde de regering onlangs aan dat kinderen tot 12 jaar vanaf een bepaalde datum hun ouders zouden mogen vergezellen naar bijvoorbeeld de supermarkt. In Spanje geldt een zeer strenge lockdown, waarbij kinderen wekenlang binnen moesten blijven. Met bovengenoemde maatregel wilde de regering wat soelaas bieden, maar de beslissing lokte hevige reacties uit.

"Veel mensen vonden het belachelijk dat kinderen naar de supermarkten zouden gaan, dan krijgen we supermarkten vol met kinderen", geeft Tuytens het gevoel bij de Spaanse bevolking weer. "De regering heeft die maatregel twee dagen later dan ook aangepast: nu mogen kinderen tot 14 jaar naar buiten en mogen ze ook gaan wandelen. En na de aanpassing werd alles ook praktisch uitgelegd door de Guardia Civil."

Ook is er kritiek op de regering omdat ze geen duidelijk uitstapplan heeft. "Alles hangt zowat in de lucht", zegt Tuytens. "Ze kondigt aan dat iedereen op termijn weer buiten mag, maar dat dat afhangt van de dagelijkse cijfers. Maar hoe hoog of laag die cijfers moeten zijn, zegt ze er niet bij. Dus je weet eigenlijk niet wanneer dat zal zijn."

De Spanjaarden verwachten veel meer communicatie over de toekomst, geeft Tuytens aan. "Bijvoorbeeld wanneer de winkels zullen opengaan. Die maatregel zal dan wellicht weer ineens als een verrassing komen. Terwijl de mensen willen beginnen plannen. Je merkt dat de overheid heel bang is om te vroeg los te laten."

Over het algemeen heerst in Spanje toch wel het gevoel dat de overheid zelf niet goed weet met wat ze bezig is, merkt Tuytens. “Tijdens een persconferentie krijg je dan ineens out of the blue een nieuwe maatregel te horen." En ook de mondmaskerdiscussie leeft in Spanje. Ook hier hoefden de kapjes eerst niet en worden ze nu sterk aangeraden, "sinds mensen weer aan het werk mogen gaan". "Maar het hangt sterk af van de plaats waar je komt. Het beeld op straat is dan ook dat een deel van de bevolking ze draagt en een deel niet. Er is nog heel veel verwarring over."