‘Het kankeronderzoek ligt goeddeels stil’

Medisch directeur en internist-oncoloog Emile Voest van het Antoni van Leeuwenhoek/Nederlands Kankerinstituut in Amsterdam is beland in „een parallel universum”. Door de uitbraak van Covid-19 moest hij het onderzoek en de zorg voor kankerpatiënten in zijn ziekenhuis helemaal om te gooien. Samen met collega’s van zes andere Europese kankercentra schreef hij in vakblad Nature Medicine over het ‘pandemie-bestendig’ maken van de oncologische zorg, in de hoop dat anderen er wat van kunnen leren.

„Normaal gesproken zijn behandelprotocollen onderbouwd met wetenschappelijke data en klinische onderzoeken”, zegt Voest aan de telefoon. „Maar nu moeten we behandelingen aanpassen, uitstellen of kiezen voor een andere, minder intensieve behandeling, mensen zoveel mogelijk thuis laten.” Improviseren, zonder dat het ten koste gaat van de kwaliteit, zegt Voest.

Lag er al een noodplan klaar?

„Natuurlijk hadden wij een noodscenario gemaakt, maar dit hadden we niet kunnen voorzien. De plannen hielden rekening met overstromingen, aardbevingen, dat soort dingen.”

Wanneer bent u begonnen met een plan voor deze corona-epidemie?

„Toen de eerste patiënten in Nederland werden geïdentificeerd. We hebben een outbreak management team en een crisisteam bijeengeroepen. Van het begin hebben we onze plannen gecoördineerd met regionale ziekenhuizen.

„Ons doel moest zijn zo lang mogelijk Covid-vrij te blijven. De eerste stap was social distancing. Daarnaast hebben we de polikliniek drastisch beperkt, de meeste consulten werden telefonisch, om de patiëntenstromen in te dammen.

„Ook onze onderzoeksafdeling, het NKI, hebben we zo goed als gesloten. Vrijwel alle 700 onderzoekers zijn nu aan het thuiswerken, de meeste experimenten zijn afgebroken. Dat was een heftige beslissing. Het fundamentele kankeronderzoek ligt voor 80 tot 90 procent stil. De meeste klinische studies zijn noodgedwongen stopgezet.

„Verder hebben wij er in een vroeg stadium voor gezorgd dat onze testcapaciteit voor Covid-19 op orde was, zodat we personeel met klachten snel konden testen zodat die weer snel aan het werk konden. Patiënten die worden opgenomen worden een dag van tevoren gebeld: hebben ze koorts of andere klachten? Op de dag van de opname wordt dat bij de voordeur nog eens gevraagd. Bij twijfel worden patiënten op een aparte afdeling gelegd. Er is een aparte ingang voor patiënten van wie we vermoeden dat ze besmet zijn.”

Zijn er Covid-patiënten opgenomen?

„Ja, maar heel weinig. Dat heeft twee oorzaken. Wij hebben geen spoedeisende hulp. En bij onze patiënten was social distancing al een vast onderdeel van het leven, in verband met een mogelijk verminderde weerstand vanwege een chemotherapie. Kankerpatiënten zijn zich heel erg bewust van het risico van infecties.

„We hebben een speciale afdeling voor mensen die mogelijk Covid-19 hebben. Zodra ze negatief zijn getest gaan ze daarvan af. Er is ook een kleine afdeling waar patiënten liggen met aangetoonde Covid-19. Zodra ze vanwege ademhalingsproblemen een IC-bed nodig hebben, gaan ze in overleg naar een ander ziekenhuis. Wij hebben ook een grote IC-afdeling inclusief mogelijkheden voor beademing, maar die blijft beschikbaar voor de kankerzorg. Op dat moment heeft de behandeling voor Covid-19 bij hen voorrang.”

Heeft de oncologische zorg te lijden?

„Ons beleid is dat we minder mensen fysiek in het ziekenhuis behandelen. Een kuur met pillen kan vaak ook thuis. In bepaalde gevallen kan ook een kuur van immunotherapie voor één keer veilig overgeslagen worden. Europese kankercentra melden een terugloop van het aantal patiënten, tot 60 à 70 procent van de normale bezetting. Dat is bij ons ook zo.”

Blijft de zorg dan wel op peil?

„Tot nu toe waren we sterk gericht op innovaties om nog beter, nog meer zicht te krijgen op hoe je kanker het beste kunt behandelen. Nu willen we meer zekerheid. Dat biedt ook een kans om de effectiviteit van een minder intensieve therapie of controles te beoordelen.

„Alles hangt af van de capaciteit. Doordat we Covid-vrij zijn was het mogelijk om alle ingewikkelde operaties van bijvoorbeeld slokdarmkanker of bepaalde longkanker door te laten gaan. De behandeling van kanker met een paar weken opschorten, is vaak geen probleem. We zijn in Nederland gelukkig nog steeds in staat patiënten met kanker goede zorg te bieden.”

Ook de opsporing van kanker ligt stil, hoe erg is dat?

„Ja, we zien dat het aantal kankerdiagnoses fors terugloopt. De bevolkingsonderzoeken naar borstkanker en darmkanker liggen tijdelijk stil. Dat is zeker iets dat mij zorgen baart. Die achterstand moeten we later gaan inhalen. Ik denk dat het te doen is.”

Lees ook mensen met kanker zijn uitgesteld.

Wat is uw grootste zorg nu?

„Dat is de toekomstige financiering van ons onderzoek. Als gevolg van de epidemie en de maatregelen die nodig waren om het te beteugelen, zal de economie flink naar beneden gaan. Ik vrees dat filantropische giften en ook subsidies van bijvoorbeeld het KWF fors minder zullen worden. En we zaten nu juist in zo’n spannende tijd, waarin dingen echt beter werden door nieuwe ontdekkingen.”

Zijn patiënten die een chemokuur ondergaan extra kwetsbaar?

„Bepaalde chemokuren verlagen tijdelijk het aantal witte bloedcellen, en dat heeft gevolgen voor de afweer. Maar dat is vooral de afweer tegen bacteriën, niet tegen virussen. Patiënten kunnen bijvoorbeeld ook gewoon een griepprik krijgen en dan blijkt dat ze gewoon antistoffen aanmaken tegen griep. Kankerpatiënten lopen waarschijnlijk geen groter risico met Covid-19. Maar toch, we moeten het risico ook niet opzoeken.”